Зөрчил илрүүлэх кампанит ажил
Сүүлийн өдрүүдэд Улсын мэргэжлийн хяналтын газрын дуу хоолой телевиз бүрийн онцлох мэдээ, сонин бүрийн “хадаас” материал болон хаанаас бол хаанаас хүчтэй цуурайтаж байна. Баригдаж буй барилгууд дээр мундаг мундаг шалгалт хийж, мөн тэр хэрээр аймаар аймаар зөрчлүүдийг ар араас нь тасралтгүй илрүүлсээр байгаа гэнэ. Барилгын олон компаниудыг олон сая төгрөгөөр торгоод зогсохгүй зарим барилгуудын ажлыг зогсоож, компаниудын тусгай зөвшөөрлийг нь хурааж, зарим барилгыг бүр нураах шийдвэр гаргаснаа улс орон даяар бараг л баяр ёслолын байдалтайгаар зарлан тунхагласаар... Хүнсний хэдэн зах, дэлгүүрүүдээс цааш хальдаггүй байсан Мэргэжлийн Хяналтынхан улс орны хамгийн том салбарыг ийнхүү бүхэлд нь шүүрэн авч, тэнд “ард түмний эсрэг хорт үйл ажиллагаа нууцаар явуулж байсан дайснуудыг илрүүлэн бут ниргэж” эхлэхийг харсан хүн бүр янз бүрээр хүлээн авч, дараа нь яах бол хэмээн тэсч ядаан хүлээгээд байгаа нь ч мэдрэгдэж байна. Хяналтынхан унтаж байгаад сэрэв үү? Эсвэл алдаа дутагдлыг олж хардаг тусгай билгийн мэлмий гээч юмтай болчих нь энэ үү? Өмнөх олон жилүүдэд барилгын ажил өө сэвгүй сайхан явж байгаад ойрын үеэс л болохоо больчихсон юм огт биш. Ард иргэдийн зүгээс барилгын талаар зөндөө гомдол мэдээлэл гардаг байсан ч тэдгээрийн мөрөөр ийм сүртэй юм болдоггүй л байсан шүү дээ. Улсын байцаагч нэгэн танилаасаа тэд нар юу болоод барилгынхан руу довтолж эхэлснийг сонирхвол “яахав дээ, кампанит ажил л байхгүй” гэж байна. “Нэгэнт үхчихсэн юмыг одоо алаад ч яахав дээ” гэдэг шиг тэртэй тэргүй хямрал нүүрлээд дампуурахын ирмэг дээр оччихсон байхад нь тэднийг шалгаад, торгоод, нураагаад яах ч юм билээ дээ гэвэл “Мань мэт нь яаж мэдэхэв дээ. Тэр дээрээс л наадхаа асуу” гэж байна. Манайд төрийн байгууллагуудын хэлж буй үг, хийж буй үйлдлийг энгийн иргэд байтугай тухайн байгууллагын ажилтнууд нь ч ойлгодоггүй, зөвхөн тээр дээр байх бие нь үл үзэгдэх цөөн эрх мэдэлтнүүдийн явцуу хүрээнд л асуудал шийдэгдэж, бусад нь зөвхөн тэр тоглоомын хүүхэлдэй, золиос байдаг дэглэм бий болон үйлчилсээр одоо нийтээр үүнд дасан зохицож амьдрахаас өөр аргагүйд тулж дээ. Ингэж хэлж буйн учир гэвэл төрийн аль ч байгууллагын, тэр дундаа хууль хяналтын газрын албатууд ажил үүрэг гүйцэтгэхдээ хүмүүст “Намайг үүнийг хий л гэсэн. Бусдыг мэдэхгүй, дээрээс асуу” гэдэг хэллэг түгээмэл болсон. Энэ нь тэдний хийж буй ажил хуулиас гадуур гэдгийг нотлох хамгийн энгийн нотолгоо бөлгөө. Тэгвэл эдгээр “амьгүй албатууд”-аар яагаад ийм ажил хийлгээд байгаа юм бол?
Хямралаас хожоо хайгсад...
Энэ үйл явдлыг барилгын компаниуд “Зовлонтой газрын лам тарган, зудтай газрын нохой тарган” гэдэг эртний үгтэй утга дүйцүүлэн тайлбарлаж байна. Нэг үгээр хэлэхэд барилгын компаниудад тулгарч байгаа байгаа энэ бэрхшээл нөгөө нэг хэсэг хүмүүст ашигтай тусч байгаа гэсэн утга л даа. Хөрөнгийн эх үүсвэрийн дутагдалд ороод зогссон олон барилгуудыг яаж ашиглалтанд оруулах талаар санаа тавих хүн эздээс нь өөр бараг байхгүй, харин улс орны санхүү, эдийн засгийг бүхэлд нь татан унагахад хүрч, хурцаар тулгамдаад байгаа энэ нөхцөл байдлыг яаж өөртөө ашигтайгаар эргүүлэх вэ хэмээн санаашрах улс төр, бизнесийн бүлэглэлүүд олон гэнэ. Тухайлбал, барилгынхан банкныхан хоёрын зовлон ижил атал хамтраад гэтлэхийн оронд эндээс зөвхөн өөрөө ашиг олох гэсэн явцуу аминчхан үзэл зарим банкны нөхдөд давамгайлж буйгаас байдал улам эвгүй тал руугаа эргэжээ. Банкныхан барилгынхантай уулзахаас бултан зугатах, барилгынхныг “золигт гаргах” замаар өөрсдийнхөө амийг авч гарах гэсэн эрмэлзэл илт ажиглагдах болсон талаар барилгачид ярьж байна. Үүнд Монгол банк ч мөн хамаарч байгаа нь түгшүүртэй. Банкны салбарын зарим эрх мэдэлтнүүд ”Барилгынханд нэг ч төгрөг бүү өг. Цаадуулын чинь хэр удаан гүрийхийг үзье. Аргаа барах үед нь тэдний барилгуудыг тал үнээр нь зээлийн барьцаанд хурааж авья. Тэгсний дараа тэдгээр барилгуудыг гүйцээх хөрөнгийг бид гаргана. Барих компани олдож л таараа ш дээ” хэмээн тавлаж буй тухай яриа тархаж байна. Саяхан, хоёр хоногийн өмнө дөө, Монголын барилгын үндэсний ассоциаци дээр болсон нэгэн уулзалтын үеэр энэ талаар яригдахад нэгэн залуу бизнесмен “Хуцав аа, дуракууд. Только через мой труп” хэмээн оросоор харааж байлаа. Би барилга дээрээ тэгнээд үхнэ, тэгээд аваарай гэсэн утга юмуу даа. Үүнийг цааш ухаж үзвэл зүгээр нэг шаралхуу залуу бухимдахдаа хэлсэн сул үг ч бас биш бололтой. Учир нь барилгынхан өнөөгийн нөхцөл байдлаас аль болох хохирол багатай гарах талаар чамгүй олон арга сүвэгчилж буй аж. Гэнэтийн болон давагдашгүй хүчин зүйл буюу олон улсын хэллэгээр fores majeure, түүнээс арай өөр манай одоогийн нөхцөл байдалд нилээд тохирох улс төр, эдийн засаг, хууль эрх зүйн урьдчилан таааглах боломжгүй нөхцлөөс болж учирсан бизнесийн эрсдлийг шийдвэрлэдэг олон улсын хэм хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн арга замыг ч сонгох боломжтой эсэхийг судлан суугаа нь үүний гэрч.
Учир мэдэх мэргэжилтнүүд, эдийн засагчдын баталж буйгаар бол барилгын салбар дахь хямрал араасаа нийт улс орны санхүү эдийн засгийн гүн хямралыг дагуулдаг зүй тогтолтой гэнэ. Хэрвээ манай төр засаг, Монгол банкны дээд хэсэгт өнөөдрийнхөөс арай илүү боловсролтой, ухаантай, бас улс орны хувь заяанд санаа зовдог хүмүүс байсан бол байдлыг ингэтэл нь хүндрүүлэхгүйгээр засаж залруулах бодитой боломж байсан, одоо ч байгаа, тэгэхдээ өдрөөс өдөрт хумигдсаар байгаа аж. Үүнд нэн түрүүнд Монгол банкны унхиагүй, арчаагүй, ажилтнууд нь хувийн амбицдаа баригдан улс орны нийтлэг ашиг сонирхлыг уландаа гишгэсэн байдлыг барилгынхан тодорхой жишээ баримтаар нотлон, албан тушаал, нэр устай нь дурьдан ярьцгааж байгаа юм.
Бүх орон сууц хятадуудынх болох уу?
Ер нь иймэрхүү тохиолдол ганц манайд ч биш дэлхийн цөөнгүй улс оронд тохиолддог юм байна л даа. 2000-аад оны эхээр Азийн их хямралтай давхцан Хонгкогт барилгын салбарын ийм хямрал нүүрлэжээ. Манайхаас хамгийн их ялгаатай нь тэр үед Хонконгийн Засгийн газраас хөрөнгө мөнгө гаргаж борлуулалтгүй үлдсэн болон дуусаагүй зогссон бүх барилгуудыг барилгын компаниудаасаа худалдан авчээ. Барилгынхаа компаниудыг аврах гэж тэр шүү дээ! Нэгэнт хямралтай цаг үе байсан болохоор мэдээж ард иргэдийн худалдан авах чадвар эрс буурсан тул 2003 оны эхээр Хонконгийн Засгийн газрын эзэмшилд зарагдаагүй үлдсэн 25000 орон сууц байсан нь энэ орны дэлхийд өрсөлдөх чадвар илт муудсаныг харуулах үзүүлэлт болж байв. Чухам яг энэ үед БНХАУ-ын барилгын Жун Фань групп эдгээр орон сууцны зарагдах үнийг шалдаа буусан хойно нь худалдан авахаар зэхэж байв. Үүнийг мэдсэн олон түмний дунд “эх газрын хятадууд энд ирж зугаацан цэнгэхээр болж байна” гэсэн шуугиан улс орон даяар түгжээ. Өмнө нь орон сууц хэтэрхий өндөр үнэтэй байна, барилгын компаниуд баяжиж байна гэсэн шүүмжлэлийг тасралтгүй цацаж байсан хэвлэл мэдээлийнхний эх орон ч совин хөдөлж дуу хоолойгоо нэгтгэн “Барилгын бизнесээ аварья. Өөрсдийнхөө хөлс хүчээр бүтээн босгосон үл хөдлөх хөрөнгөө өөрсдөө эзэмшье” гэсэн уриалга ухуулгыг бас л тасралтгүй цацаж эхэлснээс хойш 7-хон хоногийн дараагаас орон сууцны борлуулалт бараг 3 дахин нэмэгдэж, үнэ нь өсч, барилгын бизнес сэргэжээ.
Бид үнэн худлааг бүү мэд, эх орондоо, баялагтаа харийнхнийгд тэр тусмаа хятадуудыг эзэн суулгахгүй энэ тэр гэж их л сүржигнэцгээдэг. Үүн дээр дөрөөлөн мандсан “чин зоригт эх орончид” ч олон буй. Харж л байя. Монголын Улаанбаатар хот дахь дуусаагүй барилга, тэр дундаа орон сууцуудын үнийг шалан дээр буусан хойно нь худалдан авах гэсэн гадны овжин бизнесмэнүүд биднийг нүд салгалгүй ширтэж байна. Манай нэгэн уран сайхны кинонд гардаг шиг “Готов нь ч авна уу, Мятав нь ч авна уу” хэмээн зовож зүдрэн арга тасарсан нэгэн бүсгүй хоттой хонио хөөж байдаг шиг явдал барилгынханд бодитоор давтагдахад тун ойрхон болоод байна.
Монголчууд бидний өөрсдөө хөлс хүчээ шавхан босгосон барилгуудыг Хятад, Солонгос мэтийн орнуудын хөрөнгө сайтай компаниуд өөрийн өртгөөр нь худалдан аваад, эргүүлэн монголчуудад хоёр гурав дахин өндөр үнээр зарахыг хүлээгээд л сууцгаах уу, цөмөөрөө. Яагаад ингэж барин тавин хэлж байгаа юм бэ гэвэл, Улаанбаатарын дуусаагүй барилгуудыг Хятадуудад худалдах ажиллагаа өндөр албан тушаалтнуудын, тодруулбал, Засгийн газрын гишүүдийн дунд хэдийн эхэлчихсэн байгааг мөхөс би энэ хоёр “циймэрээрээ” харсан билээ.
Ийнхүү дэлхийн глобал хямралын сүүдэрт өртсөн нялх балчирхан барилгын салбараа УМХГ, Монгол банк, Арилжааны банкууд зэрэг “баатар”-уудын сэлэмний өмнө аваачин цаазлаад, цааш нь дайлаар мордон сөнөөх үү? Хэн нь эндээс юу олох бол???
Үргэлжлэлийг бичнэ.
Н.Од
Үргэлжлэл. Түрүүч нь ¹168-д
Иргэдийн хадгаламжаар барилга барьж болдоггүйг ойлгуулав
Өнөөдөр барилгын салбарт болж буй хямрал нь мэдээж олон шалтгаантай боловч арилжааны зээлээр буюу ард иргэдийн хадгаламжийн мөнгөөр хэзээ ч хөрөнгө оруулалт хийж болдоггүй юм гэдгийг нийтээр дээр дооргүй хүлээн зөвшөөрч, бүгдээр яс махандаа шингэтэл ойлгож авцгаасан нь эндээс үлдэж буй цор ганц ашигтай тал юм даа. Ямартаа ч мөнгө л бол мөнгө байдаггүй, хадгаламжийн мөнгө барилга барьдаг мөнгө хоёр хоорондоо эрс ялгаатай, нэгээр нь нөгөөг нь орлуулж болдоггүй гэдгийг манай мундаг банкирууд ойлгох шиг боллоо. Хамгийн өөдгүй нь өөрсдийгөө банк санхүүгийн өндөр мэдлэг боловсролтнууд хэмээн ярих дуртай эдгээр нөхөд маань эхнээсээ өөрсдөө буруу юм хийчихээд байдал хүндрээд, барилгын компаниудад өгсөн зээл, хүүгээр өсгөн буцааж авах найдвар багасаад ирмэгц бурууг бусдад нялзаан ганц хоёрхон жил, сарын өмнө үй зайгүй дотно байсан түншүүдээ “жийж” хуншгүй зан гаргаж эхэлсэнд барилгынхан ихэд бухимдаж байна. Банкууд цаанаа мөнгөтэй гэх атлаа зөвхөн дотоод засал төдий үлдчихсэн барилгыг гүйцээчихэд шаардлагатай бага хэмжээний зээлийг өгөхгүй хатуурхаж байгаа нь байдлыг улам явуургүй болгож байгаа юм. Харуул хамгаалалт, гэрэл цахилгаан, зээлийн хүү гээд дуусаагүй барилгын өртөг зардал өдөр цагаар нэмэгдэж зарим барилгын хувьд зээлийн хүү, алдангийн төлбөр нь байшингийнхаа анхны тооцоолсон өртөгт дөхөж буй талаар ч зарим хүмүүс ярьж байв. Ийм нөхцөл байдал үүсмэгц аль аль талаа бодсон эрүүл саруул шийдвэр гаргахгүй бол зээл авсан нь ч, зээл өгсөн нь чүлэмж хохирол хүлээнэ гэдгийг банкныхан ойлгохгүй зөвхөн өөрсдөө л яаж ийгээд гарз хохирол багатай гарахыг чармайж байна гэж барилгынхан шүүмжилж буй. Монголын Барилгын Үндэсний Ассоциаци дээр болсон зөвлөгөөн дээр нэгэн бизнесмен “хэрвээ банкныхан цаашид ийм маягаар новшийн зангаар хандах юм бол та бид бүгдээрээ нэгэн зэрэг дампуурлаа хуулийн дагуу зарлахаас өөр аргагүй” гэсэн санал гаргаж байв. Энэ бол мэдээж зөвхөн тухайн үед л санаанд нь орж ирснээ хэлсэн хэрэг бус харин нилээд удаан бодож эргэцүүлсний дүнд бий болсон санаа биз ээ.
Улс төрчдийн талцал буюу “Анод”-ын араас хэнийг явуулах вэ?
Барилгын салбарт болж буй энэхүү бужигнааны талаар эргэцүүлэн бодоход манай арилжааны банкууд өнөөх улиг домогт хадгаламж зээлийн хоршоодтой ижил байдалд орж буй бололтой. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр элдвийн гоё зар сурталчилгаа тасралтгүй цацаж өндөр хүү уралдан амалсаар хүмүүсээс татсан хадгаламжийн мөнгийг цааш нь өндөр хүүтэй зээлүүлэн өсгөх гэсэн ганцхан хүсэл сонирхол нь тэднийг өнөөдрийн хүндрэлтэй учруулжээ. Дашрамд хэлэхэд манай төр засаг дэлхийд байхгүй шахам хачин сонирхолтой нэгэн шийдвэрийг банкны салбарт гаргасан нь иргэдийн хадгаламжид төрийн баталгаа гаргасан явдал. Нэгэнт төр ийм баталгаа гаргаж түүнийгээ зарласан болохоор ард иргэд цаад банкны хэн болохыг сонирхохгүй шахам мөнгөө хадгалуулахын зэрэгцээ банкууд ч хүний мөнгийг хадгалахад гарах эрсдлийг өөрсдөө хариуцахгүй санаа амар болжээ. Барилгынхны ярьж буйгаар банкныхан мөн л бизнесээ эрхэмлэх сэтгэлгээтэй учир зарим нэг нь барилгын компаниуд буюу зээлдэгчдээ хүнд байдалд ормогц нь хаях биш харин өөрсдөөс хамаарах бүхнээ аль аль талаасаа хийх хэлбэрээр хамтран гарц хайх эрмэлзэл байгаа боловч зарим улс төрийн хүчин, улс төрчдийн зүгээс ийм алхам хийхэд нь тээг тавьж, тэр ч бүү хэл “илүү дутуу юм дураараа хийх гээд байвал “Анод”-ын араас явуулна шүү” хэмээн заналхийлж байгаа учраас нам болсон гэнэ лээ гэх яриа таржээ. Хэнээс ч хараат бус хувийн хэвшлийн банкууд яахаараа хэн нэгэн улс төрчийн дохио зангаанд ордог билээ гэж та асууж магадгүй. “Анод”-ын хэрэг явдалтай холбогдуулан хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр түгэж байгаа болон хүмүүс хоорондын яриаг анхаарах аваас хэрэв хүсэх юм бол манай ихэнх арилжааны банкуудаас “Анод”-ынх шиг зөрчил дутагдлыг илрүүлэх боломжтой бөгөөд тэд ч өөрсдөө үүнийгээ сайтар мэдэх тул эрх мэдэлтнүүдийн харцан дор дальдчин явдаг бололтой. Улс төрийн хүчнүүдийн, хүчнүүдийн ч гэж дээ, МАХН ба АН хоёрын хоорон дахь зөрчил тэмцэл, зөвшил хэлцэл дор Монгол орны хувь заяа оршиж буй нь хэн бүхэнд ойлгомжтой байгаа болохоор хямралд орсон барилгынхан болон банкныхан ч тэднээс ангид байж чадсангүй. Засгийн газар гадаадын орнуудаас олж ирэхээр уйдтал яригдаж буй 300 тэрбум төгрөгөөс багаханыг ч болов хувиарлуулан авч асуудлаа шийдүүлчих гэсэн энэ хүмүүст улс төрчдийн өмнө аятайхан бөхөлзөхөөс өөр арга өнөөдөр харагдахгүй байна. Гай болоход энэ хоёр нам Засгийн газрыг хамтран байгуулсан болохоор хэн нэгэнд нь мдэгдэхгүйгээр аль аль талд нь бөхөлзөнө гэдэг үнэхээр зориг зүрх, бас авьяас шаардсан ажил ажгуу.
Хятадын үйлдвэрийг түших үү, ипотекийн хууль хэрэгжихийг хүлээх үү?
Хоёр намынхны хувийн ашиг сонирхол, улс төрийн амбицаас шалтгаалан хэдэн он дамжин гацаж байж арайхийн дөнгөж сая батлагдсан “Үл хөдлөх хөрөнгө барьцаалах тухай” буюу бидний хэлж заншсанаар ипотекийн хууль өнөөдөр хонгилын үзүүр дэх цорын ганц гэрэл болж байна. Өдгөө учирч буй бас нэг бэрхшээл бол ард иргэдийн гар дээрх мөнгө хомсдож тэр хэрээр тэдний худалдан авах чадвар буурснаас бэлэн болсон орон сууцнууд борлуулалтгүй зогсох болсон явдал юм. Энэ нь дутуу баригдсан барилгуудыг гүйцээсэн ч гэсэн мөн л үхмэл хөрөнгө хэвээр байх байдал хадгалагдах тул худалдан авагч талыг санхүүжүүлэх замаар барилгын салбарт хөрөнгө оруулалт хийх зорилгоор дээрх хуулийг гаргахаас өөр аргагүйд хүргэсэн билээ. Гэтэл барилга, банкны салбарын чадавхи өдрөөс өдөрт доройтон буй энэ үед нэг ч болов хоногийн өмнө уг хуулийг хэрэгжүүлж эхлэх учиртай Монгол банк, Сангийн яамныхан яах гээд байгаа нь мэдэгдэхгүй цаг нөхцөөсөөр. Хэрэв санхүүгийн эх үүсвэр олох ажлыг шуурхай шийдээд орон сууц хүссэн иргэдэд ипотекийн зээл олгоод эхэлвэл тэр мөнгө барилгачдад очиж, дуусаж амжилгүй зогссон орон сууцууд ээлж дараагаар ашиглалтанд орж өнөөх Засгийн газрын 100000 айлыг дөрвөн жилд орон сууцжуулах хөтөлбөр гээч нь амь орох билээ. Дуусахад маш бага ажил үлдсэн, тодруулбал гүйцэтгэлийн хувь 80%-аас дээш байгаа 30000 гаруй айлын орон сууц эзэндээ очиход л энэхүү төслийн 30% биеллээ гэсэн үг юм.
Гэтэл үүнтэй зэрэгцээд Төв аймгийн Сэргэлэн суманд Хятадууд жилд 1.0 сая тоннын хүчин чадалтай цементийн үйлдвэр барьж ашиглалтанд оруулахаа зарлаад одоо өдөр шөнөгүй шамдаж буй гэх. Энэ үйлдвэрийн талаар нилээд судалж мэдсэн барилгын материал үйлдвэрлэгчдийн яриагаар бол тэнд тийм том цементийн үйлдвэрийг Хятадууд даруй ашиглалтанд оруулахгүй. Харин наана нь тэнд тоосго, блок, замаск, хана, дээврийн хавтан, будаг, шохой гээд бүх л төрлийн барилгын материалын жижиг үйлдвэрүүдийг ажиллуулах, мөн түүнийгээ дагуулаад дотоод засал чимэглэлд шаардлагатай материалуудыг оруулж ирэх юм байна. Мэдээж манай барилгынхан санхүүгийн ямар ч боломжгүйг тэд мэдэх хойно дээрх хэрэгцээт материалуудыг барилгын компаниудад барьж буй барилгыг нь барьцаалан зээлээр өгөх тооцоотой байгаа юм байх. Үүнийг үнэн үү, худал уу гэж батлах шаардлагагүй. Учир нь энэ бол байж болохгүй зүйл огтоос биш.
Барилгын салбарын хувь заяа зөвхөн барилгачдын асуудал биш
Барилгын компаниуд дампуурч байна, барилгыг нь нураах шийдвэр гаргажээ, үйл ажиллагааг нь зогсоожээ, үлэмж ихээр торгожээ гэх мэдээллүүдийг та бид сонсоод өөрт огтхон ч хамааралгүй мэтээр, тэр ч бүү хэл зарим нэгэн болчимгүй хүн “хохь нь” хэмээн санаж болох юм. Тийм биш ажээ. Хэрэв айл өрхүүд шинээр орон сууцанд орохгүй бол юун хөлдөөгч, телевиз, компьютер, хөшиг, гэрэл чийдэн, хивс дороож худалдан авах, элдэв төрлийн засвар үйлчилгээ хийлгэх. MCS, BSB, Номин электроникс, Компьютер лэнд, Нарантуул, Хархорин, 100 айл, Их дэлгүүр, Гермес центр бүгдийн үйл ажиллагаа, арилжаа худалдаа, борлуулалт царцана. Нэгэнт эдгээр бараа бүтээгдэхүүний эрэлт байхгүй болохоор нөгөө жижиг зээл, лизингийн ч хэрэггүй болно. Түүнээс гадна барилыг дагаж явдаг томоохон салбар ачаа тээвэр. Төмөр зам, авто тээвэр ялгаагүй. Хавраас намар хүртэл тээврийнхэн бараг өдөр шөнөгүй, амралт баяр ёслолын өдөр гэлтгүй борви бохисхийлгүй ажиллаж тэрнийхээ хэрээ орлого ашиг олж байдаг. Томоохон компаниуд гэлтгүй Гурвалжингийн гүүр, Амгалан гээд хотын энд тэндгүй парклан зогсох бидний шоглон нэрлэдгэр “горьдлого компанийхан” ч барилгаас л амьдрал ахуй нь шууд хамаарч байдаг. Нэг үгээр хэлэхэд засаг төрөөс ажлын байр, цалин тэтгэлэг нэхэлгүй амьдралаа авч явдаг олон мянган хүн барилгын салбарын хямралаас болж ажилгүйчүүдийн эгнээнд шилжсээр байна. Судлаачид, мэргэжилтнүүдийн тооцоолсноор барилгын бизнес араасаа 100 гаруй төрлийн бизнесийг дагуулж, тэтгэн тэжээж явдаг аж. Мөн манайд өнөөдөр хамгийн их анхаарал татаж түгшүүр төрүүлж буй явдал барилгынхан дампуурвал араасаа банк санхүүгийн системийг тэр чигт нь татан унагах аюул нүүрлэж буйд оршино. Өнөөдөр хөл дээрээ гүйцэд босож чадаагүй, хөлд орох хүүхэд адил тэнтэр тунтар яваа банк, санхүүгийн салбар унавал улс орон, нийт ард иргэдэд юу тохиолдох нь ойлгомжтой. Барилгын бизнес нь галт тэрэгний урт цувааг чирэх зүтгүүр лугаа адил гэж манай барилгын нэгэн томоохон бизнесмен хэлсэн байна лээ. Үүнтэй маргах арга үгүй.
Тиймээс өнөөдрийн барилгын компаний босгосон байшингуудыг элдэв шалтгаан, дарамт шахалтаар нурааж буурин дээр нь өөрийнхөө ордонг барих тухай бодож төсөөлөхийн ч хэрэггүй бөгөөд хазгай муруй ч гэсэн арайхийн босгосон барилгуудаа нураах тухай биш харин нурахаас нь сэргийлэн нэмэлт багана тулгуур хийх тухай яримаар байна. Нуран унаж буй барилга бүрийн тоогоор эх орон минь эмтэрч байгаа гэж бод.
Н.ОД
Friday, July 31, 2009
БОДЛОГЫН ХОМСДОЛООС ЧӨТГӨРИЙН ТОЙРОГТ
Барилгынхан бужигнаж эхэлж буй сураг гарч, бүр жагсаал цуглаан хийх юм гэнэ гэсэн “бор шувуу” газар сайгүй нисэж эхлэв. Оюутолгой, Тавантолгой хэмээн орилолдож, жагсаж цугласаар тав зургаан жил өнгөрөхөд үзээд буцаагаад өгьч гэсэн өчүүхэн төдий харагдах үр дүн гарсангүй, хэзээ ч эргэн үл ирэх урт хугацаа, дахиад хэзээ олдох нь бүү мэд дэндүү сайхан боломжуудыг л үүрд алджээ. Үл ойлголцлын манан дунд үрэгдэл чирэгдлээс өчүүхэн төдий өөрийг үл авчрагч ийм явдал одоо барилгын салбарт бас дахин давтагдах гэж байгаа юм биш биз дээ, арай?
Яг юу болоод, цаашид болох гээд байгааг мэдэх санаатай барилгын салбарт ажилладаг зарим хүмүүстэй уулзлаа. Саяхан л барилга барих газар олох гэж, барьсан барилгаа нэгнээсээ өрсөн борлуулах гэж “уран мэхийг уралдуулж” байсан барилгын олон компаниудын байдал шал өөр болчихож. Монголын барилгын үндэсний ассоциаци гэдэг төрийн бус байгууллага байгуулаад ажиллаж буй аж. Бүгдээрээ нийлж жагсаал цуглаан хийх талаар ярилцацгааж байгаа нь ч үнэн бололтой. Хүмүүс зовлон бэрхшээл үзээд эхлэхээрээ л нэгдэн нийлж эхэлдэг гэсэн үг бий. Тэгвэл манай барилгачдыг нэгтгэх болсон тэр зовлон бэрхшээл нь юу вэ?
Барилгын компаниудыг бид мөнгө хөрөнгө нь багтаж ядсан, дур зоргоороо загнасан, жаргал нь дэндсэн тусгайдаа хүмүүс мэт төсөөлөх нь элбэг. Амьдрал дээр тийм биш ажээ. Олонхи барилгын компаниуд үлэмж хэмжээний өр зээлийн дарамтанд орж, түүнээс гарах арга зам бараг мухардсанаас энэхүү дарамт өдрөөс өдөрт улам нэмэгдэж байгааг нотлох бодит баримт жишээ элбэг байна. Манай улсын бүх л салбарын бизнес эрхлэгчдийн нэгэн адил тэд ч богино хугацаатай, өндөр хүүтэй зээлийг арилжааны банкуудаас авч урт хугацааны үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаагаа санхүүжүүлж иржээ. Энэ бол ямар ч төрлийн бизнесийн урсгал зардлыг үлэмж өсгөхийн зэрэгцээ өндөр эрсдэл дагуулдаг гэдгийг хэн бүхэн мэднэ. Тэдгээр эрсдлийн нэг нь бараа эргэлтийн хугацаа удаашрах явдал. Өөрөөр хэлбэл угаас харьцангуй удаан хугацааны технологийн циклтэй барилгын борлуулалт удаашрах юм бол гүйцэтгэгч тэр хэмжээгээр санхүүгийн алдагдал шууд хүлээнэ гэсэн үг.
Тэгвэл өдгөө манайд барилгын борлуулалтын хугацаа удаашрах бус бүр таг зогссон нь аюулын харанга дэлдэж байна. Танай борлуулалт чинь зогсчихсон юм бол бид зээлийнхээ хүүг бас зогсооё доо гэх банк харамсалтай нь даанч байхгүй учраас барилгын компаниудын алдагдал сар өдөр, цаг минуттай уралдан тасралтгүй өссөөр байх нь ойлгомжтой. Яагаад ийм болов? Үүний шалтгааныг учир мэдэх хүмүүс хэдэн хэдэн талаас нь тайлбарлаж байна. Мэдээж хэрэг, анхдагч шалтгаан нь дэлхий даяар нүүрлээд буй санхүүгийн глобал хямрал. Сүүлийн 5 жилд барилгын нийлүүлэлтийн зах зээлд тулгарсан хамгийн бэрхшээлтэй хүчин зүйлүүд, тухайлбал дэлхийн зах зээлд тодорхой хугацаанд үргэлжилсэн түүхий эд болон барилгын үндсэн материалуудын үнийн өсөлт, түүнийг залган үүссэн санхүү-эдийн засгийн хямрал, тэрхүү хямралаас улбаалсан санхүүгийн эх үүсвэрийн хомсдол зэрэг нь барилгын салбарын хөгжлийн хурдцыг сааруулж, зарим нэгийг нь дампуурахад хүргэжээ.
Өнгөрсөн жилүүдэд орон сууцны үнэ огцом өсөж үүнийг эдийн засагчид болон улс төрийн хүрээнийхэн янз бүрээр тайлбарлаж, ингэхдээ зарим нь үнэн бодит шалтгааныг олохыг хичээж байсан бол зарим хүмүүс өөрийн улс төрийн юмуу бусад үл мэдэгдэх зорилго сонирхолд нийцүүлэн үндэслэл муутай мэдээлэл хийж байсан нь ч бий. Хамгийн бодитой шалтгаан бол импортын, тэр тусмаа хоёр хөрш орны барилгын материалын үнийн өсөлт байв. Жишээлэхэд, өнөөдөр 600-700 ам.доллар байгаа арматур төмөр тонн нь 1200 ам.доллар, тонн нь өдгөө 50-60 ам.доллар байгаа цементийн үнэ 150 ам.доллар хүрч байж. Түүнээс гадна газрын үнийн өсөлт, барилгыг дэд бүтцийн нэгдсэн сүлжээнд холбох нэмэгдэл зардал, түлш шатахууны үнийн болон ажиллагсдын цалин хөлсний өсөлт гээд олон хүчин зүйлүүд нөлөөлжээ.
Барилгын үнэ өсөхөд шууд нөлөөлдгөөс гадна бизнес эрхлэгчдэд цаг хугацааны алдагдал болон сэтгэл санааны хүнд дарамт учруулж ирсэн “сонирхолтой” баримт олон байдгийн нэгийг хэлье. Газрын тухай хуулиар барилга барих газрыг дуудлага худалдаагаар юмуу төсөл сонгон шалгаруулах журмаар олгодог гэж байгаа. Дуудлага худалдаанаас гадна мөн иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийн эзэмшлийн газрыг худалдан авч, өөрийн нэр дээр шилжүүлэх замаар олж авсан газар дээрээ, эсвэл сонгон шалгаруулсан төслөөр барилга барихад зөвшөөрөл авах, зураг төсөл батлуулахаас эхлээд барилга эхлэх, ашиглалтанд өгөх хүртэл төр, орон нутгийн захиргаа, хяналтын байгууллагуудаас нийт 114-124 хүн оролцож гарын үсэг, зөвшөөрөл өгдөг ба эдгээр гарын үсгийг бүрдүүлэхэд 6-18 сар шаардагддаг байна. Энэ болгонд мөнгө урсана. Нийслэлийн Мэргэжлийн Хяналтын Газар барилгын зураг хянаж эрүүл ахуйн дүгнэлт бичиж өгөхдөө 15.0 мянган төгрөг авдаг байхад Онцгой Байдлын Ерөнхий Газрын галын байцаагч өнөөх зургийг хянахдаа150.0 мянган төгрөгийн буюу 10 дахин өндөр хураамж авдаг нь ойлгомжгүй. Нийслэлийн Барилга, Хот Байгуулалт Төлөвлөлтийн Газар ерөнхий төлөвлөгөө батлахад 1500.0 мянган төгрөгийн хураамж авдаг бөгөөд өмнө нь аж ахуйн байгууллага байхдаа мөрддөг байсан энэ тарифыг одоо захиргааны байгууллагын статустай болсон хэрнээ мөрдсөөр “барилгын компаниудын турах энэ газрын таргалах хоёр тэнцсээр” л байгаа гэнэ.
Монгол банк мөнгөний хатуу бодлого хэрэгжүүлсэн нь мөн ч оновчтой сайн ажил боллоо, тэгээгүй бол Монгол улс өдийд юу болох байсныг хэлэхэд ч бэрх хэмээн өөрийгөө магтан дуулсаар л байгаа. Гэвч барилгын салбарыг мухардалд оруулах гол шалтгаан нь энэ болсон гэж тус салбарынхан хэлж байна. Оронд нь ямар арга хэмжээ авахаа бодож төлөвлөөгүй байж шууд л барилгын компаниуд буюу нийлүүлэгчид, нөгөө талаас худалдан авагчид буюу иргэдэд арилжааны банкуудад олгож байсан урт, богино хугацаатай зээлийг бүр мөсөн зогсоосноос болж энэ зах зээл дээрх амьдрал “амьсгал хураажээ”. Үр дүнд нь улсын хэмжээнд 35000 орчим айлын 450 орон сууцны барилга дуусаж амжилгүй зогссон болох нь 2009 оны 5-р сард хийгдсэн бүрэн бус судалгаагаар тогтоогджээ. Эдгээр дуусаагүй барилгын зах зээлийн үнэлгээ 1.0 триллион орчим төгрөг болох бөгөөд энэ их хэмжээний мөнгө эдийн засгийн эргэлтээс гарч үхмэл хөрөнгө болсон гэсэн үг юм. Нэгэнт банк зээл өгөхөө больсон болохоор орон сууц худалдан авах тэнхэлтэй хүн байхгүй болж, худалдан авагчгүй болсон болохоор барилгын компаниуд орлогогүй болж, орлогогүй болохоор зээл, зээлийнхээ хүүг төлөх тэнхэлгүй болж, харилцагчид нь мөнгө оруулахаа байсан болохоор банкуудын тамир тэнхээ барагдах тийшээ хандаж. Аргагүй юм. Арилжааны банкуудаас барилгын салбарт олгосон зээлийн хэмжээ нь тэдний нийт зээлийн 20% буюу 540,0 тэрбум гаруй төгрөгт хүрч байсан бөгөөд мөнгөний энэ урсгалыг зогсоосон нь амьтнаар бол артерийн судсыг нь тасалснаас өөрцгүй юм.
Ийм үзэгдлийг чөтгөрийн тойрог гэж нэрлэдэг. Чөтгөрийн тойрогт нэг л орчихвол гарахад маш их бэрхшээлтэй байдаг тул боловсролтой ухаантай хүн, бодлоготой зорилготой улс орон ийм байдалд орохоос зайлсхийж чаддаг юм байна. Харин бид яав?
Мөнгө төгрөг элбэг дэлбэг байх сайхан цагт бодлоготой бодлогогүй яаж ийгээд амьдраад байдаг бол санхүү мөнгөний хомсдол нүүрлээд ирэх үед бодлого, тэр тусмаа ухаалаг бодлого, түргэн шуурхай үйл ажиллагаатай баймааж бэрхшээлээс хохирол багатай гарах учиртай атал манай төр засаг яах гэж байгаа нь мэдэгдэхгүй мунгинаж цаг алдсаар байгаад чөтгөрийн тойрогт бүрэн орж байх шиг байна. Товчоор хэлэхэд бид санхүү мөнгөний хомсдол гэхээсээ илүү бодлогын хомсдолд нэрвэгдсээр байна. Үүний золиос нь өдөр болгон та бидний нүдний өмнө сэрийх дуусаагүй барилгууд, зээлийн дарамтанд шаналах барилгын компаний эзэд, ажилгүй, цалингүй санаашрах олон мянган барилгачид, орон сууц мөрөөдөн ганихрах хэдэн зуун мянган айл өрхүүд юм.
Инженер Т.НАРАН
Яг юу болоод, цаашид болох гээд байгааг мэдэх санаатай барилгын салбарт ажилладаг зарим хүмүүстэй уулзлаа. Саяхан л барилга барих газар олох гэж, барьсан барилгаа нэгнээсээ өрсөн борлуулах гэж “уран мэхийг уралдуулж” байсан барилгын олон компаниудын байдал шал өөр болчихож. Монголын барилгын үндэсний ассоциаци гэдэг төрийн бус байгууллага байгуулаад ажиллаж буй аж. Бүгдээрээ нийлж жагсаал цуглаан хийх талаар ярилцацгааж байгаа нь ч үнэн бололтой. Хүмүүс зовлон бэрхшээл үзээд эхлэхээрээ л нэгдэн нийлж эхэлдэг гэсэн үг бий. Тэгвэл манай барилгачдыг нэгтгэх болсон тэр зовлон бэрхшээл нь юу вэ?
Барилгын компаниудыг бид мөнгө хөрөнгө нь багтаж ядсан, дур зоргоороо загнасан, жаргал нь дэндсэн тусгайдаа хүмүүс мэт төсөөлөх нь элбэг. Амьдрал дээр тийм биш ажээ. Олонхи барилгын компаниуд үлэмж хэмжээний өр зээлийн дарамтанд орж, түүнээс гарах арга зам бараг мухардсанаас энэхүү дарамт өдрөөс өдөрт улам нэмэгдэж байгааг нотлох бодит баримт жишээ элбэг байна. Манай улсын бүх л салбарын бизнес эрхлэгчдийн нэгэн адил тэд ч богино хугацаатай, өндөр хүүтэй зээлийг арилжааны банкуудаас авч урт хугацааны үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаагаа санхүүжүүлж иржээ. Энэ бол ямар ч төрлийн бизнесийн урсгал зардлыг үлэмж өсгөхийн зэрэгцээ өндөр эрсдэл дагуулдаг гэдгийг хэн бүхэн мэднэ. Тэдгээр эрсдлийн нэг нь бараа эргэлтийн хугацаа удаашрах явдал. Өөрөөр хэлбэл угаас харьцангуй удаан хугацааны технологийн циклтэй барилгын борлуулалт удаашрах юм бол гүйцэтгэгч тэр хэмжээгээр санхүүгийн алдагдал шууд хүлээнэ гэсэн үг.
Тэгвэл өдгөө манайд барилгын борлуулалтын хугацаа удаашрах бус бүр таг зогссон нь аюулын харанга дэлдэж байна. Танай борлуулалт чинь зогсчихсон юм бол бид зээлийнхээ хүүг бас зогсооё доо гэх банк харамсалтай нь даанч байхгүй учраас барилгын компаниудын алдагдал сар өдөр, цаг минуттай уралдан тасралтгүй өссөөр байх нь ойлгомжтой. Яагаад ийм болов? Үүний шалтгааныг учир мэдэх хүмүүс хэдэн хэдэн талаас нь тайлбарлаж байна. Мэдээж хэрэг, анхдагч шалтгаан нь дэлхий даяар нүүрлээд буй санхүүгийн глобал хямрал. Сүүлийн 5 жилд барилгын нийлүүлэлтийн зах зээлд тулгарсан хамгийн бэрхшээлтэй хүчин зүйлүүд, тухайлбал дэлхийн зах зээлд тодорхой хугацаанд үргэлжилсэн түүхий эд болон барилгын үндсэн материалуудын үнийн өсөлт, түүнийг залган үүссэн санхүү-эдийн засгийн хямрал, тэрхүү хямралаас улбаалсан санхүүгийн эх үүсвэрийн хомсдол зэрэг нь барилгын салбарын хөгжлийн хурдцыг сааруулж, зарим нэгийг нь дампуурахад хүргэжээ.
Өнгөрсөн жилүүдэд орон сууцны үнэ огцом өсөж үүнийг эдийн засагчид болон улс төрийн хүрээнийхэн янз бүрээр тайлбарлаж, ингэхдээ зарим нь үнэн бодит шалтгааныг олохыг хичээж байсан бол зарим хүмүүс өөрийн улс төрийн юмуу бусад үл мэдэгдэх зорилго сонирхолд нийцүүлэн үндэслэл муутай мэдээлэл хийж байсан нь ч бий. Хамгийн бодитой шалтгаан бол импортын, тэр тусмаа хоёр хөрш орны барилгын материалын үнийн өсөлт байв. Жишээлэхэд, өнөөдөр 600-700 ам.доллар байгаа арматур төмөр тонн нь 1200 ам.доллар, тонн нь өдгөө 50-60 ам.доллар байгаа цементийн үнэ 150 ам.доллар хүрч байж. Түүнээс гадна газрын үнийн өсөлт, барилгыг дэд бүтцийн нэгдсэн сүлжээнд холбох нэмэгдэл зардал, түлш шатахууны үнийн болон ажиллагсдын цалин хөлсний өсөлт гээд олон хүчин зүйлүүд нөлөөлжээ.
Барилгын үнэ өсөхөд шууд нөлөөлдгөөс гадна бизнес эрхлэгчдэд цаг хугацааны алдагдал болон сэтгэл санааны хүнд дарамт учруулж ирсэн “сонирхолтой” баримт олон байдгийн нэгийг хэлье. Газрын тухай хуулиар барилга барих газрыг дуудлага худалдаагаар юмуу төсөл сонгон шалгаруулах журмаар олгодог гэж байгаа. Дуудлага худалдаанаас гадна мөн иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийн эзэмшлийн газрыг худалдан авч, өөрийн нэр дээр шилжүүлэх замаар олж авсан газар дээрээ, эсвэл сонгон шалгаруулсан төслөөр барилга барихад зөвшөөрөл авах, зураг төсөл батлуулахаас эхлээд барилга эхлэх, ашиглалтанд өгөх хүртэл төр, орон нутгийн захиргаа, хяналтын байгууллагуудаас нийт 114-124 хүн оролцож гарын үсэг, зөвшөөрөл өгдөг ба эдгээр гарын үсгийг бүрдүүлэхэд 6-18 сар шаардагддаг байна. Энэ болгонд мөнгө урсана. Нийслэлийн Мэргэжлийн Хяналтын Газар барилгын зураг хянаж эрүүл ахуйн дүгнэлт бичиж өгөхдөө 15.0 мянган төгрөг авдаг байхад Онцгой Байдлын Ерөнхий Газрын галын байцаагч өнөөх зургийг хянахдаа150.0 мянган төгрөгийн буюу 10 дахин өндөр хураамж авдаг нь ойлгомжгүй. Нийслэлийн Барилга, Хот Байгуулалт Төлөвлөлтийн Газар ерөнхий төлөвлөгөө батлахад 1500.0 мянган төгрөгийн хураамж авдаг бөгөөд өмнө нь аж ахуйн байгууллага байхдаа мөрддөг байсан энэ тарифыг одоо захиргааны байгууллагын статустай болсон хэрнээ мөрдсөөр “барилгын компаниудын турах энэ газрын таргалах хоёр тэнцсээр” л байгаа гэнэ.
Монгол банк мөнгөний хатуу бодлого хэрэгжүүлсэн нь мөн ч оновчтой сайн ажил боллоо, тэгээгүй бол Монгол улс өдийд юу болох байсныг хэлэхэд ч бэрх хэмээн өөрийгөө магтан дуулсаар л байгаа. Гэвч барилгын салбарыг мухардалд оруулах гол шалтгаан нь энэ болсон гэж тус салбарынхан хэлж байна. Оронд нь ямар арга хэмжээ авахаа бодож төлөвлөөгүй байж шууд л барилгын компаниуд буюу нийлүүлэгчид, нөгөө талаас худалдан авагчид буюу иргэдэд арилжааны банкуудад олгож байсан урт, богино хугацаатай зээлийг бүр мөсөн зогсоосноос болж энэ зах зээл дээрх амьдрал “амьсгал хураажээ”. Үр дүнд нь улсын хэмжээнд 35000 орчим айлын 450 орон сууцны барилга дуусаж амжилгүй зогссон болох нь 2009 оны 5-р сард хийгдсэн бүрэн бус судалгаагаар тогтоогджээ. Эдгээр дуусаагүй барилгын зах зээлийн үнэлгээ 1.0 триллион орчим төгрөг болох бөгөөд энэ их хэмжээний мөнгө эдийн засгийн эргэлтээс гарч үхмэл хөрөнгө болсон гэсэн үг юм. Нэгэнт банк зээл өгөхөө больсон болохоор орон сууц худалдан авах тэнхэлтэй хүн байхгүй болж, худалдан авагчгүй болсон болохоор барилгын компаниуд орлогогүй болж, орлогогүй болохоор зээл, зээлийнхээ хүүг төлөх тэнхэлгүй болж, харилцагчид нь мөнгө оруулахаа байсан болохоор банкуудын тамир тэнхээ барагдах тийшээ хандаж. Аргагүй юм. Арилжааны банкуудаас барилгын салбарт олгосон зээлийн хэмжээ нь тэдний нийт зээлийн 20% буюу 540,0 тэрбум гаруй төгрөгт хүрч байсан бөгөөд мөнгөний энэ урсгалыг зогсоосон нь амьтнаар бол артерийн судсыг нь тасалснаас өөрцгүй юм.
Ийм үзэгдлийг чөтгөрийн тойрог гэж нэрлэдэг. Чөтгөрийн тойрогт нэг л орчихвол гарахад маш их бэрхшээлтэй байдаг тул боловсролтой ухаантай хүн, бодлоготой зорилготой улс орон ийм байдалд орохоос зайлсхийж чаддаг юм байна. Харин бид яав?
Мөнгө төгрөг элбэг дэлбэг байх сайхан цагт бодлоготой бодлогогүй яаж ийгээд амьдраад байдаг бол санхүү мөнгөний хомсдол нүүрлээд ирэх үед бодлого, тэр тусмаа ухаалаг бодлого, түргэн шуурхай үйл ажиллагаатай баймааж бэрхшээлээс хохирол багатай гарах учиртай атал манай төр засаг яах гэж байгаа нь мэдэгдэхгүй мунгинаж цаг алдсаар байгаад чөтгөрийн тойрогт бүрэн орж байх шиг байна. Товчоор хэлэхэд бид санхүү мөнгөний хомсдол гэхээсээ илүү бодлогын хомсдолд нэрвэгдсээр байна. Үүний золиос нь өдөр болгон та бидний нүдний өмнө сэрийх дуусаагүй барилгууд, зээлийн дарамтанд шаналах барилгын компаний эзэд, ажилгүй, цалингүй санаашрах олон мянган барилгачид, орон сууц мөрөөдөн ганихрах хэдэн зуун мянган айл өрхүүд юм.
Инженер Т.НАРАН
ҮЛГЭР ДУУСАХ ЦАГААР
Ширүүн борооны үерт хот, хөдөөд олон хүн амиа алдсан тухай аймшигт мэдээ ойрын өдрүүдэд мэдээллийн хэрэгслээр тасралтгүй цацагдав. Алс хязгаарын аймагт арван хэдээрээ осолдсон бол өнөөх л нийслэлийн гэр хорооллынхон хамгийн түрүүнд аюулд өртөж, нэг айлын ам бүл бүгдээрээ шахам нэгэн зэрэг эндсэн тухай мэдээ сэтгэл сэрдхийлгэв. Гамшгийн газарт очсон хотын дарга, тэр хавьд оршин суугч нэгэн эмэгтэй хоёрын яриа өнөөх л гэр хорооллыг орон сууцжуулах тухай. Үерт сүйтгэгдэн нурж авахын аргагүй болсон гудамж хашаа, шавар шавхай, цэвэр цэмцгэр дэгжин хувцастай дарга нар, тэднийг тойрон яахаа үл мэдэн зогсох номхон ноорхой хүмүүсийн аврал горьдлого тээсэн харц, тэгээд бас тохилог орон сууц барьж орох тухай яриа... Үлгэр ээ, үлгэр. “Чи сайхан хоолны нэр хэл ваа, би савхад ваа”.
Тийм ээ, Монголын төр засаг амтат сайхан үлгэр зохиож ярьдаг, мань мэт түүнийг нь сонсож бор хоног өнгөрөөдөг болсоор олон жилийг үдэж байна. Олон ч сайхан үлгэр сонсож, олныг нь ч та бид цээжээр мэддэг боллоо. Үүний нэг нь сүүлийн 10 шахам жил яригдаж буй “40000 орон сууц хөтөлбөр” гэсэн эхлэлтэй, “100000 айлын орон сууц барих төсөл” гэсэн үргэлжлэлтэй. Одоо л үлгэр болоод байгаа болохоос энэ уг нь манай Засгийн газрын бодлого, албан ёсны хөтөлбөр, төлөвлөж төсөвлөсөн бүтээлч ажил гэж ойлгогдож байсан. Хамгийн түрүүнд , хамгийн их талархан дэмжиж хүлээж авсан хүмүүс бол нийт барилгачид. Учир нь ард иргэдийн хувьд удахгүй тохилог сайхан орон сууцтай болох нь гэсэн найдвар төрж, ирээдүй гэрэл гэгээтэй харагдаж эхэлсэн бол тэдний хувьд ажил хөдөлмөрийн, бизнесийн таатай орчин бий болох нь гэж урамшсан. Нэгэнт төр засгийн зүгээс албан ёсоор тунхаглан зарлаж, амлаж байсан болохоор энэ таатай боломжийг ашиглах гэсэн хүмүүс барилгын салбар руу нийтээр хошуурцгаах болсон. 2008 оны байдлаар гэхэд манай улсад барилга угсралтын 1500 компани, барилгын материалын 500 үйлдвэр ажиллаж, 2007 онд энэ салбарт 60000 хүн ажиллаж байсан бол жилийн дараа энэ тоо 90000-д хүрсэн гээд бод доо.
Ийнхүү дотоодын болон гадаадын аж ахуйн нэгжүүд ихээхэн урамшин, зах зээлд нийлүүлэх орон сууцны тоо хэмжээг нэмэгдүүлэхийн төлөө бүх хүч, боломжоо дайчилж эхэлснээр барилгын салбарын хөгжилд ч багагүй түлхэц болсон. Үүнийг батлах нэгэн жишээ бол 2000-2004 онуудад 4500 айлын орон сууц ашиглалтанд орж байсан бол 2004-2008 онуудад 30000 гаруй болж өсчээ...
Дээр гарсан бүх тоонуудын цаана томоохон утга агуулга бий. Олон мянган айл өрхийн ахуй амьдрал, үр хүүхдийнх нь ирээдүй, маргаашдаа итгэх итгэл найдвар, хөдөлмөрлөж бүтээж амьдрахын жаргалыг хүмүүс өөрийн биеэр мэдэрч, өөрийн нүдээр харж байв. Барилгын үйлдвэрлэл бол улс орны эдийн засгийн суурийг тавьдаг гэдэг. Бидний шүтээн шахуу болчихоод байгаа Солонгос улс гэхэд дайны дараагаас улс орноо хөгжүүлэхийн тулд барилгын салбараа босгож эхэлсэн, үүний тулд хамгийн түрүүнд цементийн үйлдвэрүүдээ барьж эхэлсэн гэж би сонссон. Нэг барилга барихад хичнээн төрлийн материал хэрэглэдгийг хэлэх аргагүй. Нэг байшин босоход түүнийг дагаж маш олон жижиг, том үйлдвэрүүд босдог. Тэдгээр үйлдвэрүүдийн бүтээгдэхүүнээр дараагийн барилга босож, энэ үед дахиад өнөөх материалын жижиг, том үйлдвэр, бизнесийн нэгжүүдийн тоо нэмэгддэг. Зөвхөн баригдаж буй тухайн барилгаас гадна эдгээр дагалдах үйлдвэр, байгууллагуудад маш олон хүн ажиллаж, амьдралаа залгуулж байдаг. Энэ бүх хүн засаг төрөөс халамж тэтгэлэг нэхдэггүй. Хамгийн ойр, хүн бүхний нүдэнд ил харагдах ганц жишээ бол бидний “100 айлын” гэж нэрлэдэг барилгын материалын зах. Тэнд бэлэн бараа бүтээгдэхүүн импортлон борлуулагчдаас гадна хичнээн олон жижиг үйлдвэр байдаг гээч. Тэд хэрэглэгчдийн хүссэн бараа бүтээгдэхүүнийг ямар түргэн шуурхай үйлдвэрлэж нийлүүлдгийг бид бүгд мэднэ. Ажлын цаг дууссан, амралтын өдөр тул ажиллахгүй гэсэн ойлголт тэдэнд байхгүй.
Мөн сантехникийн, цахилгааны, дохиолол хамгаалалтын, холбооны, гадна дотор тохижилтын...гээд ус, тог оруулдаг, үл үзэгдэх харуул манаач тавьдаг, интернетэд холбодог, зүлэг мод тарьдаг, зам талбай хийдэг гээд урьд хожид үзэгдэж дуулдаагүй олон компаниуд, хүмүүс хаанаас яагаад бий болоод байна?
Тэдний мэдлэг дадлага, ажлын бүтээмж, бүтээгдэхүүний чанар, нэр төрөл, өрсөлдөх чадвар өдрөөс өдөрт нэмэгдэж байдаг. Зах зээлийн орчинд бизнес хийж өөрийнхөө амьдралыг өөд нь татаж, эх орны хөгжлийг түргэтгэхэд нүдэнд харагдаж гарт баригдахуйц хувь нэмэр оруулж яваа энэ бүхэл бүтэн “ажилсаг шоргоолж”-уудын ангийг хэн бий болгов? Төр засаг өөрийнхөө зардлаар гадаадад явуулж сургаагүй. Нийслэлийн хотын удирдлагууд лангуу талбай барьж өгч цалинжуулж суулгаагүй.
Тэднээс гадна барилгын зөвхөн тоосго, цемент, дулаалгын материал, эсвэл дээвэр, хана, шал, хаалга цонх дагнан үйлдвэрлэдэг орчин үеийн төрөлжсөн иж бүрэн үйлдвэр Улаанбаатарт болон хөдөө орон нутагт хичнээн ажилладгийг, шинээр хичнээн бий болсоор байгааг хүмүүс тэр болгон мэддэггүй. Эд бол зүй тогтлынхоо дагуу их барилгыг даган төрж гарсан жинхэнэ мэргэшсэн арми, Монголын хөрсөнд өөрөө ургаж бий болсон үнэт баялаг билээ.
Харамсалтай нь энэ дүр зураг удаан үргэлжилсэнгүй. Барилгын салбарт буцалж байсан их амьдралын эрч хүч, хэм хэмнэл өдрөөс өдөрт буурсаар бараг зогслоо. Барилгын компаниуд орон тоогоо цомхотгож, зарим нь бүр харуул манаачаас бусдыг нь “түр чөлөө” олгож, тэгэхдээ “түр” гэж чухам ямар хугацаа болохыг дарга нь ч цэрэг нь ч хэлж мэдэхгүй авай. Тэднийг даган бужигнаж, буцалж байсан өнөөх ажилч “шоргоолжнууд” маань ч яахаа мэдэхээ болин баахан үймэлдсэнээ одоо муужирцгааж эхэлж байх шиг байна. Энэ жилдээ л лав тэд дахин өндийх нь эргэлзээтэй. Яагаад гэвэл манай оронд барилгын ажил богинохон хугацаанд явагддаг. Одоо намар болж байна, дараа нь хахир хатуу өвөл, зэвэргэн шороон шуургатай уртаас урт хавар...
“100000 айлын орон сууц” хэмээх Засгийн газрын төсөл гээч нь үлгэр байгаад ийнхүү дуусах нь энэ үү? Хэрэв тийм бол үерийн усанд урсаж байхдаа ч орон сууц мөрөөдөн ярьж, үхэхээс нааш санаа үл амрах ядарсан иргэд бидэндээ үнэнийг шуудхан хэлж аль. Хэрэв үнэхээр албан ёсны төсөл хөтөлбөр юм бол түүнийгээ хэрэгжүүлэх талаар жаахан ч гэсэн санаа тавьж, жаахан ч гэсэн урагш ахиулж аль гэж гуйя, төр засаг минь.
Н.Гэрэл
Тийм ээ, Монголын төр засаг амтат сайхан үлгэр зохиож ярьдаг, мань мэт түүнийг нь сонсож бор хоног өнгөрөөдөг болсоор олон жилийг үдэж байна. Олон ч сайхан үлгэр сонсож, олныг нь ч та бид цээжээр мэддэг боллоо. Үүний нэг нь сүүлийн 10 шахам жил яригдаж буй “40000 орон сууц хөтөлбөр” гэсэн эхлэлтэй, “100000 айлын орон сууц барих төсөл” гэсэн үргэлжлэлтэй. Одоо л үлгэр болоод байгаа болохоос энэ уг нь манай Засгийн газрын бодлого, албан ёсны хөтөлбөр, төлөвлөж төсөвлөсөн бүтээлч ажил гэж ойлгогдож байсан. Хамгийн түрүүнд , хамгийн их талархан дэмжиж хүлээж авсан хүмүүс бол нийт барилгачид. Учир нь ард иргэдийн хувьд удахгүй тохилог сайхан орон сууцтай болох нь гэсэн найдвар төрж, ирээдүй гэрэл гэгээтэй харагдаж эхэлсэн бол тэдний хувьд ажил хөдөлмөрийн, бизнесийн таатай орчин бий болох нь гэж урамшсан. Нэгэнт төр засгийн зүгээс албан ёсоор тунхаглан зарлаж, амлаж байсан болохоор энэ таатай боломжийг ашиглах гэсэн хүмүүс барилгын салбар руу нийтээр хошуурцгаах болсон. 2008 оны байдлаар гэхэд манай улсад барилга угсралтын 1500 компани, барилгын материалын 500 үйлдвэр ажиллаж, 2007 онд энэ салбарт 60000 хүн ажиллаж байсан бол жилийн дараа энэ тоо 90000-д хүрсэн гээд бод доо.
Ийнхүү дотоодын болон гадаадын аж ахуйн нэгжүүд ихээхэн урамшин, зах зээлд нийлүүлэх орон сууцны тоо хэмжээг нэмэгдүүлэхийн төлөө бүх хүч, боломжоо дайчилж эхэлснээр барилгын салбарын хөгжилд ч багагүй түлхэц болсон. Үүнийг батлах нэгэн жишээ бол 2000-2004 онуудад 4500 айлын орон сууц ашиглалтанд орж байсан бол 2004-2008 онуудад 30000 гаруй болж өсчээ...
Дээр гарсан бүх тоонуудын цаана томоохон утга агуулга бий. Олон мянган айл өрхийн ахуй амьдрал, үр хүүхдийнх нь ирээдүй, маргаашдаа итгэх итгэл найдвар, хөдөлмөрлөж бүтээж амьдрахын жаргалыг хүмүүс өөрийн биеэр мэдэрч, өөрийн нүдээр харж байв. Барилгын үйлдвэрлэл бол улс орны эдийн засгийн суурийг тавьдаг гэдэг. Бидний шүтээн шахуу болчихоод байгаа Солонгос улс гэхэд дайны дараагаас улс орноо хөгжүүлэхийн тулд барилгын салбараа босгож эхэлсэн, үүний тулд хамгийн түрүүнд цементийн үйлдвэрүүдээ барьж эхэлсэн гэж би сонссон. Нэг барилга барихад хичнээн төрлийн материал хэрэглэдгийг хэлэх аргагүй. Нэг байшин босоход түүнийг дагаж маш олон жижиг, том үйлдвэрүүд босдог. Тэдгээр үйлдвэрүүдийн бүтээгдэхүүнээр дараагийн барилга босож, энэ үед дахиад өнөөх материалын жижиг, том үйлдвэр, бизнесийн нэгжүүдийн тоо нэмэгддэг. Зөвхөн баригдаж буй тухайн барилгаас гадна эдгээр дагалдах үйлдвэр, байгууллагуудад маш олон хүн ажиллаж, амьдралаа залгуулж байдаг. Энэ бүх хүн засаг төрөөс халамж тэтгэлэг нэхдэггүй. Хамгийн ойр, хүн бүхний нүдэнд ил харагдах ганц жишээ бол бидний “100 айлын” гэж нэрлэдэг барилгын материалын зах. Тэнд бэлэн бараа бүтээгдэхүүн импортлон борлуулагчдаас гадна хичнээн олон жижиг үйлдвэр байдаг гээч. Тэд хэрэглэгчдийн хүссэн бараа бүтээгдэхүүнийг ямар түргэн шуурхай үйлдвэрлэж нийлүүлдгийг бид бүгд мэднэ. Ажлын цаг дууссан, амралтын өдөр тул ажиллахгүй гэсэн ойлголт тэдэнд байхгүй.
Мөн сантехникийн, цахилгааны, дохиолол хамгаалалтын, холбооны, гадна дотор тохижилтын...гээд ус, тог оруулдаг, үл үзэгдэх харуул манаач тавьдаг, интернетэд холбодог, зүлэг мод тарьдаг, зам талбай хийдэг гээд урьд хожид үзэгдэж дуулдаагүй олон компаниуд, хүмүүс хаанаас яагаад бий болоод байна?
Тэдний мэдлэг дадлага, ажлын бүтээмж, бүтээгдэхүүний чанар, нэр төрөл, өрсөлдөх чадвар өдрөөс өдөрт нэмэгдэж байдаг. Зах зээлийн орчинд бизнес хийж өөрийнхөө амьдралыг өөд нь татаж, эх орны хөгжлийг түргэтгэхэд нүдэнд харагдаж гарт баригдахуйц хувь нэмэр оруулж яваа энэ бүхэл бүтэн “ажилсаг шоргоолж”-уудын ангийг хэн бий болгов? Төр засаг өөрийнхөө зардлаар гадаадад явуулж сургаагүй. Нийслэлийн хотын удирдлагууд лангуу талбай барьж өгч цалинжуулж суулгаагүй.
Тэднээс гадна барилгын зөвхөн тоосго, цемент, дулаалгын материал, эсвэл дээвэр, хана, шал, хаалга цонх дагнан үйлдвэрлэдэг орчин үеийн төрөлжсөн иж бүрэн үйлдвэр Улаанбаатарт болон хөдөө орон нутагт хичнээн ажилладгийг, шинээр хичнээн бий болсоор байгааг хүмүүс тэр болгон мэддэггүй. Эд бол зүй тогтлынхоо дагуу их барилгыг даган төрж гарсан жинхэнэ мэргэшсэн арми, Монголын хөрсөнд өөрөө ургаж бий болсон үнэт баялаг билээ.
Харамсалтай нь энэ дүр зураг удаан үргэлжилсэнгүй. Барилгын салбарт буцалж байсан их амьдралын эрч хүч, хэм хэмнэл өдрөөс өдөрт буурсаар бараг зогслоо. Барилгын компаниуд орон тоогоо цомхотгож, зарим нь бүр харуул манаачаас бусдыг нь “түр чөлөө” олгож, тэгэхдээ “түр” гэж чухам ямар хугацаа болохыг дарга нь ч цэрэг нь ч хэлж мэдэхгүй авай. Тэднийг даган бужигнаж, буцалж байсан өнөөх ажилч “шоргоолжнууд” маань ч яахаа мэдэхээ болин баахан үймэлдсэнээ одоо муужирцгааж эхэлж байх шиг байна. Энэ жилдээ л лав тэд дахин өндийх нь эргэлзээтэй. Яагаад гэвэл манай оронд барилгын ажил богинохон хугацаанд явагддаг. Одоо намар болж байна, дараа нь хахир хатуу өвөл, зэвэргэн шороон шуургатай уртаас урт хавар...
“100000 айлын орон сууц” хэмээх Засгийн газрын төсөл гээч нь үлгэр байгаад ийнхүү дуусах нь энэ үү? Хэрэв тийм бол үерийн усанд урсаж байхдаа ч орон сууц мөрөөдөн ярьж, үхэхээс нааш санаа үл амрах ядарсан иргэд бидэндээ үнэнийг шуудхан хэлж аль. Хэрэв үнэхээр албан ёсны төсөл хөтөлбөр юм бол түүнийгээ хэрэгжүүлэх талаар жаахан ч гэсэн санаа тавьж, жаахан ч гэсэн урагш ахиулж аль гэж гуйя, төр засаг минь.
Н.Гэрэл
Tuesday, July 14, 2009
ШАЛНААС ХӨНДИЙРСӨН ШАГНАЛЫН ХАНШ
Аливаа юм алхам бүрт тааралдан хаа сайгүй элбэгшихийн хэрээр үнэ ханш нь унадаг зүй тогтол манай төрийн дээд шагналыг ч тойроогүй. Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр гавьяатын цол, тэмдгийг заавал гавьяа байгуулсан хүнд өгөх ёстой биш гэдгийг хангалттай үзүүлсэн. Тэрбээр ажлаа хүлээлгэж өгөхийнхөө өмнө төрийн дээд шагналын авдрынх нь ёроолыг гаргасан нь ард иргэдийн тэвчээрийг барж, үнэхээр гавьяа байгуулж шагнал авсан байсан хүмүүс юу ч хийж бүтээгээгүй хүмүүстэй ижил болсондоо бухимдаж шагналаа буцаан өгч эхэлсэн. Монголын төрийн шагналуудыг байхгүй болгосонтой адил юм даа. Үнэхээр гавьяа байгуулсан хүмүүс зөндөө олон байгаа, цаашид ч байх учир тэднийг юугаар шагнах нь ойлгомжгүй болж, шинэ Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж хэнийг хэзээ юугаар шагнах бол хэмээн хүмүүс сонирхон хүлээх болов. Харин Ерөнхийлөгч маань шударга ёсыг тогтоох амлалтынхаа чиг шугамаас хазайсангүй.
Анхны шагналаа Д.Бямбасүрэн гуайд өгсөн нь үнэхээр шударга явдал байв. Яагаад шударга гэдгийг тайлбарлах нь илүүц хэрэг. Мөн улсын баяр наадмаар цөөхөн хүн “найраа”-гүйгээр шагнагдлаа. “Найраа” бага бол начин цөөхөн төрдөг нь үнэн бололтой. Хоёрхон хүнд “гавьяат” өгсөн нь үнэхээр нүдээ олсон шагнал байв. “Харанга”-ын Чулуунбатыг мэдэхгүй хүүхэд ч, хөгшин ч Монголд байхгүй. Бүр олон жилийн өмнөөс манай рок попын “загалмайлсан эцэг” хэмээн олон түмэн нэрлэж ирсэн нь түүний хийсэн бүтээснийг нийтээр хүлээн зөвшөөрсний нотолгоо. Түүнийг шагнахгүй л байсан болохоос бус үргэлж олон түмний нүдэн дээр ажил нь ил байдаг урлагийн, спортын, уран бүтээлийн зэрэг салбарын хүмүүсийн нэгэн адил хөдөлмөрийг нь үнэлж дүгнэхэд хэцүү байгаагүй. Өмнөх Ерөнхийлөгчийн үед гарч байсан хамгийн том гажиг бол эх орондоо жинхэнэ материаллаг баялгийг улаан гараараа бүтээгчдийг бус харин нийгэмд тустай гэхээсээ илүү найр наадам, зугаа цэнгэлийн шинжтэй ажил зохиогчид, шоубизнесээр орлого ологчид, улс төр, албан тушаалын карьер хөөгчдийг бөөндөн шагнадаг явдал байсан. Тэгвэл энэ жишгийг Ц.Элбэгдорж өөрчилж эхлэв үү гэсэн найдлага төрж байна. Учир нь тэр хоёрхон хүний нэг нь “Аж үйлдвэрийн Гавьяат ажилтан” болсон Хөтөлийн цементийн үйлдвэрийн ерөнхий инженер Т.Цоодол байсан юм. Тэр бол жараад насныхаа дөчийг нь Монголын цементийн үйлдвэрлэлийн салбарт тууштай зориулсан нэгэн. Ийм хүмүүс ховор байдаг. Тэдний хийж бүтээснийг төрийн өндөр албан тушаалтнууд олж харах нь бас ховор байдаг. Энэ удаа Цоодол гуайд аз тохиолоо. Шалан дээр уначихсан шагналын ханшийг өндийлгөх эрмэлзэлтэй Ерөнхийлөгчтэй болсон нь аз. Бас үйлдвэрлэл, газар тариалангийн бүс нутаг Сэлэнгэ аймгаас удаа дараа УИХ-д сонгогдож байгаа, материаллаг баялаг үйлдвэрлэгчдийн ажил хөдөлмөрийн үнэ цэнэ, зовлон жаргал юу болохыг анддаггүй болсон Э.Бат-Үүл гишүүний нөлөө ч байсан биз. Ерөнхийлөгч энэ жилийн наадмаар гавьяат энэ тэр гэсэн том шагналаар ерөөс нэг ч хүн шагнахгүй гэж байсан сураг бий. Тиймээс нэг л хонхорт бүх насаараа “цемент идэж” яваа, хөтөлийнхнөөс өөр хэн ч үл таних шахам буурал өвгөнд төрийн хамгийн дээд шагнал хүртээхийг хүссэн тодорхойлолт ороод ирэхээр нь шууд л шагначихаагүй нь ойлгомжтой. Ерөнхийлөгч “Энэ хүн чинь ийм өндөр шагнал авах хүн яг мөн үү? Нүдээ олсон шагнал болж чадах уу?” гэж Бат-Үүл, Дорлигжав нараас нэг бус удаа асууж, бас өөр шугамаар ч лавлан тодруулж байж арайхийж өгсөн гэнэ лээ гэсэн яриа тарсныг ч би хүнээс сонссон...
Ер нь хариуцсан юмаа мэдсэн шиг мэдэж, чадсан шиг чаддаг, өөрөө тэрийгээ бас мэддэг, өөртөө итгэлтэй, авьяас чадвартай хүмүүс бусдаас арай л өөр гаж авир араншинтай, эвийг нь олохгүй бол харьцахад жаахан төвөгтэй, дур зоргоороо хүмүүс байдаг гэдэг үнэн юм шиг. Цоодол бол тэдний нэг. Социализмын үед нам засгийн томчуудтай цемент хэрхэн хийх талаар маргаж амыг нь таглан “том толгойлсноос” болж мөрдөн байцаагчийн үүд сахиж, үсээ хусуулж байсан бол харин нийгэм солигдсоноос хойш цемент шороо хоёр ялгахгүй бяцхан улс төрчид захирлаар томилогдон ирж төрөлх үйлдвэрийг нь баллаад байхаар тэдэнтэй мөн үзэж тарж, унаж боссоор өнөөг хүрч яваа нөхөр. Ямар сайндаа нэгэн жижиг дурсамждаа: “...Би үйлдвэрийнхээ лабораторийн эрхлэгчээс 4 удаа дээш дэвшиж 1 удаа доош унаж, ерөнхий технологичоор 6 удаа томилогдож 5 удаа огцорч, ерөнхий инженерээр 2 удаа томилогдож 2 удаа огцорч байлаа” гэж одоогоос нилээд олон жилийн өмнө бичсэн байхав дээ. 1969 онд дээд сургуулийн дипломыг “Цементийн үйлдвэр” сэдвээр хамгаалан, байгуулагдаад тав зургаахан жил болж байсан Дарханы цементийн үйлдвэрт томилогдон очиж байсан бол 1982 онд Хөтөлийн цементийн үйлдвэрийг босгохоор эзгүй хээр газар хөнжил пүүгээгээ тэврэн вагоноос бууж байснаас хойш өнөөг хүртэл тасралтгүй зүтгэхдээ тэрбээр “Монгол цемент” гэдэг брендийг жинхэнэ утгаар нь бий болгож чадсан юм. Тэрээр материаллаг баялаг бүтээгээд зогсохгүй мөн оюуны асар их бүтээлийг эх орныхоо өв санд үлдээж яваа хүн. Олон арван “Шинэ бүтээлийн патент”, гэрчилгээ, батламжууд түүнд бий. Хөтөлийн цементийн үйлдвэрийн проектыг хийхдээ оросууд нилээд олон төрлийн алдаа гаргасныг үйлдвэрийн анхны дарга, инженерүүд болох “Монгол улсын Гавьяат барилгачин” Ц.Сампилноров, О.Чимид, Т.Цоодол, П.Хэнчбиш, Ш.Баярмөнх нар үйлдвэрийг барих болон ашиглалтын эхний жилүүдэд засч залруулсан байдаг. Оросууд тэр үед хэдий бүдүүн бараг байсан байж болох ч тийм нүсэр үйлдвэрийн зураг төслийн бүх алдааг илрүүлэн барих явцад нь засаж залруулна гэдэг бол эд ямар чадварлаг инженерүүд байсныг батлах баримт биш гэж үү?! Гэтэл тэдний зарим нь, бас тэдэнтэй мөр зэрэгцэн зүтгэж явсан олон сайхан инженерүүд төр засгийн цол шагналыг хүртэхээс үүрд хожимдсон байх нь дэндүү гашуун.
Хамаатан саднуудынхаа малыг хамаж шимэж тоолуулж байгаад ч гэсэн мянга болгосон малчдад төрөөс их л сүржин нэр цол олгож хүндэтгэл үзүүлдгийг буруу биш гэхэд жилд 500000 тонн цемент, 60000 тонн шохой үйлдвэрлэх хүчин чадалтай гигант үйлдвэрийг өөрийн гар, оюун ухаанаар босгосон хүмүүсийг хэн ч анзаардаггүй юм шиг байдгийг зөвтгөх аргагүй мэт. Манай улсын бүх л бүтээн байгуулалтанд шаардлагатай үндсэн түүхий эд болох цементийн хэрэглээний дийлэнхийг 30 шахам жил хангаж ирсэн Хөтөлийн цементийн үйлдвэр, тэнд хийж бүтээж яваа хүмүүсийн талаар ард нийт, тэр дундаа төр засгийн өндөр эрх мэдэлтнүүд их л дутуу дулимаг ойлголттой яваа нь олон юмнаас харагддаг. Миний мэдэхээс Дархан хотын нилээд хэсгийг, Багануурыг, III, IV хорооллуудыг, “Чингис” зочид буудлыг, Бөхийн өргөөг, “Чингис хаан” онгоцны буудлын өргөтгөлийг, “Москва” хорооллыг, Засгийн ордны өргөтгөлийг энэ үйлдвэрийн цементээр барьсан юм шүү дээ. Байгуулагдсанаас хойш 1,0 сая тонн технологийн шохой үйлдвэрлэснийхээ 98%-ийг Эрдэнэтийн УБҮ-т нийлүүлснийг үзэхэд Монголыг Эрдэнэт тэжээдэг бол Эрдэнэтийг Хөтөл тэжээдэг гэж хэлэхэд болохгүй юу байна. Түүнээс гадна өнгөрсөн зуунд манай оронд өрнөсөн хамгийн том бүтээн байгуулалтын талбар болж, хэдэн үе дамжин уламжлагдах инженер техникийн ажилтнуудын бүхэл бүтэн ангийг бий болгосон нь эх орныг хөгжил дэвшилд хүргэхэд ихээхэн нөлөө үзүүлсэн нь маргаангүй ээ.
Т.Цоодол инженерийн хэзээ ч үл мартагдах гавьяа бол гадны цемент үйлдвэрлэлийн технологийг Монголдоо гайхам амжилттай нутагшуулсан явдал. Хөтөлийн үйлдвэрт анх зөвхөн Оросын уурхай, үйлдвэрүүдээс нүүрс, гөлтгөнө, төмрийн хүдэр, доторлогооны тоосго гээд шохойн чулуунаас бусад бүх түүхий эд, үндсэн материалыг импортлон ашиглахаар тооцож байгуулсан юм. Энэ бол санхүү мөнгөний үлэмж өндөр өртөг зардлаас гадна үйлдвэрлэлийн шуурхай байдлыг хангахаас эхлээд маш олон бэрхшээл учруулна гэдэг нь ашиглалтын эхний жилүүдээс л илт мэдрэгдэж, өдөр тутмын томоохон хүндрэлүүдтэй хөтөлчүүд бүү хэл Монгол улсын Засгийн газар ч тухайн үедээ нүүр тулан улмаар сөхрөх байдалтай болсон билээ. Технологийн энэ том асуудлыг шийдэх гэж төр засаг санаа тавиагүй байхад Т.Цоодол тэргүүтэй инженерүүд өөрсдөө шийдэж, үйлдвэрийн технологийн бүх шат дамжлагыг өөрчлөн дээрх бүх түүхий эд, материалыг дотоодоосоо авдаг болсон нь гавьяа биш гэж үү? Үүнийг хэн болгон хийж чадна гэж үү? Гэтэл тэднийг тухайн үеийн нам төрийн удирдлагууд урамшуулах бүү хэл дур мэдэн технологийн шийдэл гаргаж, цементийн хольц найрлагыг өөрчилсөн хэмээн ял тулгаж, шоронд суулгахаас наахнуур юм болж ажил амьдралаар нь хохироож байсан. Ардчилал ирснээр санасан бодсоноо айж эмээлгүй хэрэгжүүлэх сайхан боломж түүнд ирсэн ч том шагнал ирэхгүй байв. Хуучин Ерөнхийлөгчийн “Монголчууд эвтэй байхдаа хүчтэй байсан” гэсэн үгийг тэрбээр “Монголчууд намгүй, ламгүй байхдаа эвтэй байсан” хэмээн зөвшөөрөлгүй “гүйцээснээс” ч болсон юм бил үү хэн мэдлээ.
Ийм өндөр мэдлэг чадвартай, чин халуун сэтгэл зүтгэлтэй, эх орныхоо сайн сайхан ирээдүйг ойртуулахад үнэхээр бодит хувь нэмэр оруулж яваа хүмүүсээ олж хардаг, хийсэн бүтээснийг нь хүлээн зөвшөөрч чаддаг, шагнасан шиг шагнаж чаддаг баймааж сая энэхүү шагнал гээч нь утга учиртай, үр дүнтэй болох буй заа. Ямар ч гэсэн Элбэгдорж Ерөнхийлөгч энэ удаа шагналын ханшийг шалнаас хөндийрүүлэх шиг санагдсаныг тэмдэглэмээр санагдсаны учир энэ бөлгөө.
Анхны шагналаа Д.Бямбасүрэн гуайд өгсөн нь үнэхээр шударга явдал байв. Яагаад шударга гэдгийг тайлбарлах нь илүүц хэрэг. Мөн улсын баяр наадмаар цөөхөн хүн “найраа”-гүйгээр шагнагдлаа. “Найраа” бага бол начин цөөхөн төрдөг нь үнэн бололтой. Хоёрхон хүнд “гавьяат” өгсөн нь үнэхээр нүдээ олсон шагнал байв. “Харанга”-ын Чулуунбатыг мэдэхгүй хүүхэд ч, хөгшин ч Монголд байхгүй. Бүр олон жилийн өмнөөс манай рок попын “загалмайлсан эцэг” хэмээн олон түмэн нэрлэж ирсэн нь түүний хийсэн бүтээснийг нийтээр хүлээн зөвшөөрсний нотолгоо. Түүнийг шагнахгүй л байсан болохоос бус үргэлж олон түмний нүдэн дээр ажил нь ил байдаг урлагийн, спортын, уран бүтээлийн зэрэг салбарын хүмүүсийн нэгэн адил хөдөлмөрийг нь үнэлж дүгнэхэд хэцүү байгаагүй. Өмнөх Ерөнхийлөгчийн үед гарч байсан хамгийн том гажиг бол эх орондоо жинхэнэ материаллаг баялгийг улаан гараараа бүтээгчдийг бус харин нийгэмд тустай гэхээсээ илүү найр наадам, зугаа цэнгэлийн шинжтэй ажил зохиогчид, шоубизнесээр орлого ологчид, улс төр, албан тушаалын карьер хөөгчдийг бөөндөн шагнадаг явдал байсан. Тэгвэл энэ жишгийг Ц.Элбэгдорж өөрчилж эхлэв үү гэсэн найдлага төрж байна. Учир нь тэр хоёрхон хүний нэг нь “Аж үйлдвэрийн Гавьяат ажилтан” болсон Хөтөлийн цементийн үйлдвэрийн ерөнхий инженер Т.Цоодол байсан юм. Тэр бол жараад насныхаа дөчийг нь Монголын цементийн үйлдвэрлэлийн салбарт тууштай зориулсан нэгэн. Ийм хүмүүс ховор байдаг. Тэдний хийж бүтээснийг төрийн өндөр албан тушаалтнууд олж харах нь бас ховор байдаг. Энэ удаа Цоодол гуайд аз тохиолоо. Шалан дээр уначихсан шагналын ханшийг өндийлгөх эрмэлзэлтэй Ерөнхийлөгчтэй болсон нь аз. Бас үйлдвэрлэл, газар тариалангийн бүс нутаг Сэлэнгэ аймгаас удаа дараа УИХ-д сонгогдож байгаа, материаллаг баялаг үйлдвэрлэгчдийн ажил хөдөлмөрийн үнэ цэнэ, зовлон жаргал юу болохыг анддаггүй болсон Э.Бат-Үүл гишүүний нөлөө ч байсан биз. Ерөнхийлөгч энэ жилийн наадмаар гавьяат энэ тэр гэсэн том шагналаар ерөөс нэг ч хүн шагнахгүй гэж байсан сураг бий. Тиймээс нэг л хонхорт бүх насаараа “цемент идэж” яваа, хөтөлийнхнөөс өөр хэн ч үл таних шахам буурал өвгөнд төрийн хамгийн дээд шагнал хүртээхийг хүссэн тодорхойлолт ороод ирэхээр нь шууд л шагначихаагүй нь ойлгомжтой. Ерөнхийлөгч “Энэ хүн чинь ийм өндөр шагнал авах хүн яг мөн үү? Нүдээ олсон шагнал болж чадах уу?” гэж Бат-Үүл, Дорлигжав нараас нэг бус удаа асууж, бас өөр шугамаар ч лавлан тодруулж байж арайхийж өгсөн гэнэ лээ гэсэн яриа тарсныг ч би хүнээс сонссон...
Ер нь хариуцсан юмаа мэдсэн шиг мэдэж, чадсан шиг чаддаг, өөрөө тэрийгээ бас мэддэг, өөртөө итгэлтэй, авьяас чадвартай хүмүүс бусдаас арай л өөр гаж авир араншинтай, эвийг нь олохгүй бол харьцахад жаахан төвөгтэй, дур зоргоороо хүмүүс байдаг гэдэг үнэн юм шиг. Цоодол бол тэдний нэг. Социализмын үед нам засгийн томчуудтай цемент хэрхэн хийх талаар маргаж амыг нь таглан “том толгойлсноос” болж мөрдөн байцаагчийн үүд сахиж, үсээ хусуулж байсан бол харин нийгэм солигдсоноос хойш цемент шороо хоёр ялгахгүй бяцхан улс төрчид захирлаар томилогдон ирж төрөлх үйлдвэрийг нь баллаад байхаар тэдэнтэй мөн үзэж тарж, унаж боссоор өнөөг хүрч яваа нөхөр. Ямар сайндаа нэгэн жижиг дурсамждаа: “...Би үйлдвэрийнхээ лабораторийн эрхлэгчээс 4 удаа дээш дэвшиж 1 удаа доош унаж, ерөнхий технологичоор 6 удаа томилогдож 5 удаа огцорч, ерөнхий инженерээр 2 удаа томилогдож 2 удаа огцорч байлаа” гэж одоогоос нилээд олон жилийн өмнө бичсэн байхав дээ. 1969 онд дээд сургуулийн дипломыг “Цементийн үйлдвэр” сэдвээр хамгаалан, байгуулагдаад тав зургаахан жил болж байсан Дарханы цементийн үйлдвэрт томилогдон очиж байсан бол 1982 онд Хөтөлийн цементийн үйлдвэрийг босгохоор эзгүй хээр газар хөнжил пүүгээгээ тэврэн вагоноос бууж байснаас хойш өнөөг хүртэл тасралтгүй зүтгэхдээ тэрбээр “Монгол цемент” гэдэг брендийг жинхэнэ утгаар нь бий болгож чадсан юм. Тэрээр материаллаг баялаг бүтээгээд зогсохгүй мөн оюуны асар их бүтээлийг эх орныхоо өв санд үлдээж яваа хүн. Олон арван “Шинэ бүтээлийн патент”, гэрчилгээ, батламжууд түүнд бий. Хөтөлийн цементийн үйлдвэрийн проектыг хийхдээ оросууд нилээд олон төрлийн алдаа гаргасныг үйлдвэрийн анхны дарга, инженерүүд болох “Монгол улсын Гавьяат барилгачин” Ц.Сампилноров, О.Чимид, Т.Цоодол, П.Хэнчбиш, Ш.Баярмөнх нар үйлдвэрийг барих болон ашиглалтын эхний жилүүдэд засч залруулсан байдаг. Оросууд тэр үед хэдий бүдүүн бараг байсан байж болох ч тийм нүсэр үйлдвэрийн зураг төслийн бүх алдааг илрүүлэн барих явцад нь засаж залруулна гэдэг бол эд ямар чадварлаг инженерүүд байсныг батлах баримт биш гэж үү?! Гэтэл тэдний зарим нь, бас тэдэнтэй мөр зэрэгцэн зүтгэж явсан олон сайхан инженерүүд төр засгийн цол шагналыг хүртэхээс үүрд хожимдсон байх нь дэндүү гашуун.
Хамаатан саднуудынхаа малыг хамаж шимэж тоолуулж байгаад ч гэсэн мянга болгосон малчдад төрөөс их л сүржин нэр цол олгож хүндэтгэл үзүүлдгийг буруу биш гэхэд жилд 500000 тонн цемент, 60000 тонн шохой үйлдвэрлэх хүчин чадалтай гигант үйлдвэрийг өөрийн гар, оюун ухаанаар босгосон хүмүүсийг хэн ч анзаардаггүй юм шиг байдгийг зөвтгөх аргагүй мэт. Манай улсын бүх л бүтээн байгуулалтанд шаардлагатай үндсэн түүхий эд болох цементийн хэрэглээний дийлэнхийг 30 шахам жил хангаж ирсэн Хөтөлийн цементийн үйлдвэр, тэнд хийж бүтээж яваа хүмүүсийн талаар ард нийт, тэр дундаа төр засгийн өндөр эрх мэдэлтнүүд их л дутуу дулимаг ойлголттой яваа нь олон юмнаас харагддаг. Миний мэдэхээс Дархан хотын нилээд хэсгийг, Багануурыг, III, IV хорооллуудыг, “Чингис” зочид буудлыг, Бөхийн өргөөг, “Чингис хаан” онгоцны буудлын өргөтгөлийг, “Москва” хорооллыг, Засгийн ордны өргөтгөлийг энэ үйлдвэрийн цементээр барьсан юм шүү дээ. Байгуулагдсанаас хойш 1,0 сая тонн технологийн шохой үйлдвэрлэснийхээ 98%-ийг Эрдэнэтийн УБҮ-т нийлүүлснийг үзэхэд Монголыг Эрдэнэт тэжээдэг бол Эрдэнэтийг Хөтөл тэжээдэг гэж хэлэхэд болохгүй юу байна. Түүнээс гадна өнгөрсөн зуунд манай оронд өрнөсөн хамгийн том бүтээн байгуулалтын талбар болж, хэдэн үе дамжин уламжлагдах инженер техникийн ажилтнуудын бүхэл бүтэн ангийг бий болгосон нь эх орныг хөгжил дэвшилд хүргэхэд ихээхэн нөлөө үзүүлсэн нь маргаангүй ээ.
Т.Цоодол инженерийн хэзээ ч үл мартагдах гавьяа бол гадны цемент үйлдвэрлэлийн технологийг Монголдоо гайхам амжилттай нутагшуулсан явдал. Хөтөлийн үйлдвэрт анх зөвхөн Оросын уурхай, үйлдвэрүүдээс нүүрс, гөлтгөнө, төмрийн хүдэр, доторлогооны тоосго гээд шохойн чулуунаас бусад бүх түүхий эд, үндсэн материалыг импортлон ашиглахаар тооцож байгуулсан юм. Энэ бол санхүү мөнгөний үлэмж өндөр өртөг зардлаас гадна үйлдвэрлэлийн шуурхай байдлыг хангахаас эхлээд маш олон бэрхшээл учруулна гэдэг нь ашиглалтын эхний жилүүдээс л илт мэдрэгдэж, өдөр тутмын томоохон хүндрэлүүдтэй хөтөлчүүд бүү хэл Монгол улсын Засгийн газар ч тухайн үедээ нүүр тулан улмаар сөхрөх байдалтай болсон билээ. Технологийн энэ том асуудлыг шийдэх гэж төр засаг санаа тавиагүй байхад Т.Цоодол тэргүүтэй инженерүүд өөрсдөө шийдэж, үйлдвэрийн технологийн бүх шат дамжлагыг өөрчлөн дээрх бүх түүхий эд, материалыг дотоодоосоо авдаг болсон нь гавьяа биш гэж үү? Үүнийг хэн болгон хийж чадна гэж үү? Гэтэл тэднийг тухайн үеийн нам төрийн удирдлагууд урамшуулах бүү хэл дур мэдэн технологийн шийдэл гаргаж, цементийн хольц найрлагыг өөрчилсөн хэмээн ял тулгаж, шоронд суулгахаас наахнуур юм болж ажил амьдралаар нь хохироож байсан. Ардчилал ирснээр санасан бодсоноо айж эмээлгүй хэрэгжүүлэх сайхан боломж түүнд ирсэн ч том шагнал ирэхгүй байв. Хуучин Ерөнхийлөгчийн “Монголчууд эвтэй байхдаа хүчтэй байсан” гэсэн үгийг тэрбээр “Монголчууд намгүй, ламгүй байхдаа эвтэй байсан” хэмээн зөвшөөрөлгүй “гүйцээснээс” ч болсон юм бил үү хэн мэдлээ.
Ийм өндөр мэдлэг чадвартай, чин халуун сэтгэл зүтгэлтэй, эх орныхоо сайн сайхан ирээдүйг ойртуулахад үнэхээр бодит хувь нэмэр оруулж яваа хүмүүсээ олж хардаг, хийсэн бүтээснийг нь хүлээн зөвшөөрч чаддаг, шагнасан шиг шагнаж чаддаг баймааж сая энэхүү шагнал гээч нь утга учиртай, үр дүнтэй болох буй заа. Ямар ч гэсэн Элбэгдорж Ерөнхийлөгч энэ удаа шагналын ханшийг шалнаас хөндийрүүлэх шиг санагдсаныг тэмдэглэмээр санагдсаны учир энэ бөлгөө.
Tuesday, July 7, 2009
ХӨТӨЛИЙГ ХӨЛДӨӨХИЙН “ТӨЛӨӨ” ХАЙЧИЛСАН ТУУЗ
Биднийг хулхидаад байна уу, бид хулхидаад байна уу?
“Төв аймгийн Сэргэлэн сумын нутагт БНХАУ-ын Үндэстний корпорацийн 100%-ийн хөрөнгө оруулалттай "Улаан цемент" группын жилд сая тонн цемент үйлдвэрлэх үйлдвэрийн барилгын шав тавих ёслол болов” гэсэн нэгэн мэдээ энэ сарын эхээр төвийн сонин, телевизүүдээр цацагдав. Өдөр тутмын нэгэн сонин үүнийг бүр “таатай мэдээ” гэж онцолсон гээч. Тус үйлдвэрийг барьж байгуулах мэргэжлийн хятадууд хэдий нь Сэргэлэн сумд ирчихээд байгаа юм байна. Мөн “ийм өндөр хүчин чадалтай үйлдвэрийг Монголд байгуулж цаашлаад бүтээгдэхүүнээ ОХУ-руу экспортлох зорилготой гэдгээ ч үйлдвэрийн удирдлагууд нуусангүй” хэмээн бичжээ.
Юу гээч юм болоод байна аа?! Монгол улсын Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрөөс эхлээд салбарын яам тамгын газруудын албан бичиг баримт, хөтөлбөр төлөвлөгөөнд хаана ч тусгагдаагүй, урьд хожид хэн ч сонсож мэдээгүй нэгэн том үйлдвэр ийнхүү “газар доороос” гэнэт гараад ирсний учрыг лав л барилгын материалын үйлдвэрлэлийн салбарынхнаас надад тайлбарлаж өгөх хүн олдсонгүй.
Уг нь жилд нэг сая тоннын хүчин чадалтай цементийн үйлдвэр барих талаар төр засгийн янз бүрийн түвшинд албан ёсоор яригдаж, шийдвэр гарч, хэрэгжүүлэх эхний алхмуудыг ч хийсэн нь бий. Тэгтэл үүнтэй зэрэгцээд, зэрэгцээд ч бус бүр түрүүлээд өөр нэг үйлдвэр ийнхүү гараад ирэв. Би андуурсан юм болов уу, эсвэл нөхцөл байдлаас болоод төр засгийн хөтөлбөр төсөл ч өөрчлөгдсөн юм болов уу хэмээн дахин дахин лавлахад хүрлээ. Үгүй байна аа. Тухайлбал, энэ оны дөрөвдүгээр сарын 22-ний өдөр ЗТБХБ-ын сайд Х.Баттулга Бээжин хотын “Травелер Инн Хуа Чиао Бээжин” буудлын гуравдугаарт давхарт БНХАУ-ын “Чайна Триумф Интернэшнл Инжиниринг Компани”-тай нэгэн чухал гэрээнд гарын үсэг зурсан тухай Хятадын интернет сайтуудад зураг хөрөгтэй нь тавьсан байна. Тэр нь тус компани Монголын уул уурхайн МИЗУ гэх компанитай хамтран өдөрт 3000 тонн/жилд нэг сая тонн гэсэн үг/ клинкер үйлдвэрлэх цементийн үйлдвэрийг Дорноговь аймгийн Айраг суманд барих тухай гэрээ юм. “Чайна Триумф Интернэшнл Монголоос захиалга гүйцэтгэх эрх олж авлаа” нэртэй мэдээнд дурьдсанаар 120 сая ам.долларын өртөгтэй уг үйлдвэрийг барих судалгааны ажлыг дээрх компани өнгөрсөн оны есдүгээр сараас хийсэн бөгөөд бүх зүйл “окей” гарсан тул үйлдвэрийг гурван жилийн дотор талууд хамтран барих гэрээ хийсэн юм байна.
Үүнийг мэдэж байсан Барилгын материал үйлдвэрлэгчдийн холбооны удирдлагууд МИЗУ компаниас “Танайх үйлдвэрээ Төв аймагт барихаар болчихоо юу?” гэвэл цаадуул нь “Үгүй ээ манайх биш, ямар юм болоод байгааг бид ч ойлгохгүй гайхаад явж байна” гэжээ.
Дээрхийг бататгасан нэгэн баримт нь сая тоннын үйлдвэрийн туузыг Төв аймагт хайчлахаас хоёр хоногийн өмнө ЗТБХБЯ-аас зөвхөн Хятадын компаниудад хандан сонинд нийтлүүлсэн нэгэн тендерийн зар юм. Англи хэл дээр бичсэн энэ зарын утга нь БНХАУ-ын Экспорт Импортын банкнаас Монгол улсын Засгийн газарт олгосон 300,0 мянган ам.долларын зээлийн хүрээнд Дорноговь аймгийн Айраг суманд барих өдөрт 3000 тонн клинкер үйлдвэрлэх цементийн үйлдвэрийн машин, тоног төхөөрөмжийг нийлүүлэх компанийг сонгон шалгаруулах тухай юм. Харахад Х.Баттулга сайдын гарын үсэг зурсан дээрх гэрээний үргэлжлэл ажил гэдэг нь ойлгомжтой. Эндээс манайх жилд тус бүр сая тонн цемент хийх хоёр том үйлдвэрийг Хятадаас оруулж ирэх гэж байгаа мэт. Хятадууд шинээр үйлдвэр барих бүү хэл амбаар ч барих зайгүй шахцалдаж, гаднаас газар нутаг олохын түүс болж буй учир биднийгээ хулхидаад нэг үйлдвэрийг хоёр болгочихов уу, эсвэл бид ганц үйлдвэр бариулна гэж тохирчихоод тэднийг хулхидаад хоёр үйлдвэр оруулаад ирэв үү? Эсвэл... нэгэн танил маань намайг шоолж “Тендер зарласан нь төрийн бизнес, Төв аймгийнх нь хувийн бизнес л байхгүй юу даа” гэсэн нь үнэн юм болов уу?
Гэхдээ асуудлын гол нь хэн ийнхүү “сэргэлэнтсэн”-д биш. Энэ бол манай төр засгийн өнөөгийн жирийн л дүр төрх учир гайхаад байх юм алга. Харин...
Үндэсний үйлдвэрлэгчдийн хөсөр хаягдсан хувь заяа
Манай улсын цементийн хэрэглээ өнгөрсөн жилд 1.2 сая тонн байсан гэнэ. Хөтөлийн ба Дарханы цементийн хоёр үйлдвэр нийлээд 360.0 мянган тонныг нийлүүлсэн гэвэл үлдсэн 860.0 мянга нь Хятадаас орж ирсэн гэсэн үг. Хилээр орж ирсэн цементийн тал хувийг татвараас бултуулдаг учир албан ёсны статистик тоо үүнээс хамаагүй бага байдаг гэнэ. Манайд цементийн эрэлт хэрэгцээ нь дотоодоос хийх нийлүүлэлтээс ийнхүү хамаагүй өндөр байгааг ажигласан үндэсний компаниуд цементийн үйлдвэрүүд барихаар хөрөнгө оруулалт хийж эхэлжээ. Төр засгаас дотоодын үйлдвэрлэлийг, тэр тусмаа импортыг орлох болон экспортын бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгчдийг дэмжихээ тасралтгүй тунхагласаар байгаа нь ч тэднийг ийм шийдвэр гаргахад түлхсэн байж таарна. Мөн компанийхаа үйл ажиллагааг өргөжүүлж, ашиг орлогоо нэмэгдүүлэх бизнесийн сонирхлын зэрэгцээ ажлын байр нэмэгдүүлж, байнгын цалин орлоготой хүний тоог нэмэх, дотоодын үйлдвэрлэлийн өсөлтөнд зохих хувь нэмрээ оруулах гэсэн эх оронч сэтгэл ч тэдэнд байх нь эргэлзээгүй.
Миний мэдэхээр Хөтөлийн цемент, шохойн үйлдвэр үйлдвэрлэлийнхээ хүчин чадлыг нэмэгдүүлэхийн төлөө сүүлийн хэдэн жил өөрөөс шалтгаалах бүхнийг хийж байгаа. “МАК”ХХК Дорноговийн Даланжаргаланд шохойн үйлдвэр барьж ашиглалтанд оруулаад одоо цементийн үйлдвэрээ барьж байгаа бол “Монполимет”ХХК Дорноговийн Өргөнд бас нэг цементийн үйлдвэр босгохоор ажиллаж байгаа. “Шинэ Ялгуун интернэшнл” гэдэг компани цементийн үйлдвэртэй болохоор хөөцөлдөж яваа гэж дуулдсан. Мэдээж, Дарханы цементийн үйлдвэр ч бусдаасаа хоцрохыг юу гэж бодох билээ... Барилгын материал үйлдвэрлэлийн салбарт дотоодын үйлдвэрлэл хөгжиж, өрсөлдөөн бий болж, чамгүй олон ажлын байр нэмэгдэж, барилгын компаниудаар дамжин жил бүр Хятадын цементийн үйлдвэрүүд рүү урсдаг их мөнгөний хагас нь ч болов Монголд үлдэх ирээдүй бодитоор харагдаж эхэлсэн юм.
Гэтэл жилд сая тонн цемент үйлдвэрлэдэг Хятадын үйлдвэрүүд ороод ирэхээр эд маань одоо яах вэ? Тэдэнтэй өрсөлдөх ёстой гэж хэлэх гээгүй биз дээ, арай. Хятадууд эхний үедээ цементээ бараг үнэгүй тарааж байгаад Монголын алга дарам зах зээлийг өөрийн болгохоо хэнээр ч заалгахгүй. Одоо ажиллаж байгаа хоёр үйлдвэр хаалгаа бариад, эхэлж амжаагүй байгаа хэд нь оруулсан хөрөнгө оруулалтаараа бүрэн “шатаад” хоцрохын цагт нэгэнт монополь болсон хятад үйлдвэрийн эзэн зөвхөн өөрийнхөө зохиосон дүрмээр тоглож, дураараа дургих болно. Монголыг хангаад зогсохгүй Орос руу цемент экспортлоно гэдгээ “нуугаагүй”-г санаж байгаа биз дээ? Өөрөөр хэлбэл манай үндэсний үйлдвэрүүдийг эх орных нь зах зээлээс шахан зайлуулж, бас экспортынх нь гарцыг бүрэн эзэгнэж дампууруулаад энэ талбарт ганцаар ноёрхоно гэсэн үг. Үндсэн түүхий эдийг нь атгаж суугаа хүн түүгээрээ дамжуулан Монголын барилгын салбарын хувь заяаг бүхэлд нь шийддэг болоход төвөггүй...
Үндэсний үйлдвэрлэлээ хөгжүүлэх, импортыг орлуулах, гаднаас хараат бус байх, гадаад худалдааны тэнцлийг сайжруулах, шударга өрсөлдөөний нөхцлийг бүрдүүлэх, олон ажлын байр шинээр бий болгох, хийж чадах юмаа өөрсдөө хийж өөрийгөө тэжээдэг болох ... гээд байнга улиглаж байдаг засаг төрийн өнөөх бодлого хаа байна? Ингэхэд ер нь Монголд төр засаг гэж байна уу? Байгаа бол тэр нь Хятадын төр засгаар ажлаа хийлгээд байгаа юм уу???
Эрхэм гишүүн Э.Бат-Үүл, С.Баярцогт, О.Чулуунбат нарт
Та бүхэн УИХ-ын гишүүн болох гэж явахдаа Хөтөлчүүдэд зөндөө сайхан юм амалсан гэдэгт би эргэлзэхгүй байна. Сонгуулийн үеийн улс төрчдийн “Та нар надад саналаа л өгчих, бусдыг нь би хийчихье” гэдэг нийтлэг дүр төрхөөс нэг их ангид байгаагүй биз ээ. "Улаан цемент" группын дэд ерөнхийлөгч Мү Юан сонинуудад өгсөн ярилцлагадаа Монголын одоогийн зах зээлээс гадна шинээр барих онгоцны буудал, төмөр зам, авто зам гээд удахгүй бий болох шинэ зах зээлийг ч эзэгнэнэ гэдгээ мэдэгджээ. Нэгэнт үйлдвэрээ барьчихвал бүх зүйл түүний хэлснээр болох нь гарцаагүй. Бас нийт ажилчдынх нь 90% нь монголчууд байх, тэднийг Хятадад явуулж сургаж байгаад ажиллуулах гэнэ. Дархан, Хөтөлийн цементийн үйлдвэрүүд байгуулагдсанаар Монголд цемент үйлдвэрлэлийн өндөр мэргэшлийн бүхэл бүтэн анги бий болсон гэхэд болно. Тэд үүнээс хойш хэнд ч хэрэггүй хүмүүс болох нь л дээ. Эсвэл орчин цагийн тохилог сайхан хот, орон сууц, гэр орноо орхиод Сэргэлэн суманд очиж Хятадуутай хамт амбаар сав, майхан палатканд амьдарч ажиллах хэрэг гарах нь. Ингэж хэлэхийн учир нь жилд 500.0 мянган тонн цемент үйлдвэрлэх хүчин чадалтай Хөтөлийн үйлдвэрт ажиллах хүмүүст зориулж иж бүрэн хот барьсан юм. Гэтэл үүнээс хоёр дахин их хүчин чадалтай үйлдвэр барих тухай ярианд хот тосгоны тухай ямар ч үг үсэг алга.
Өнөөдөр 8000 гаруй хүн амьдарч байгаа Хөтөл хотын нийгэм, ахуйн асуудлыг цементийн үйлдвэр дангаараа үүрч явдгийг би мэдэх юм. Үйлдвэр зогсох нь байтугай үйл ажиллагаа нь доголдох л юм бол дулааны станц нам зогсож Хөтөл хот тэр чигээрээ хөлдөх аюул тулгардаг нь одоог хүртэл хэвээр гэсэн. Дулааны станцыг ажиллуулж, тэндхийн оршин суугчдын амьдралыг хэвийн байлгахын тулд үйлдвэр жил бүр олон зуун саяын алдагдал хүлээж байдаг. Өөрөөр хэлбэл энэ үйлдвэр эх орны хэрэгцээг зөвхөн цементээр хангаад зогсохгүй олон зуун айл өрхийн ая тухтай амьдралын орчныг бүрдүлэн авч явдаг гэсэн үг. Харин Хятадын цементийн үйлдвэр бүхэл бүтэн хотыг байтугай нэг монгол айлыг ч үнэгүй халааж өгөхгүй.
Цементийн үйлдвэр борлуулалтгүй болсноор Хөтөл хот бүрэн хөлдөнө. Хөтөлийнхөн бүгдээрээ ажилгүй болно. Хөлдүү хотод ажилгүй хүн хэрхэх билээ?
УИХ-ын эрхэм гишүүдээ, сая тоннын Хятад үйлдвэрүүд Монголд орж ирснээр хамгийн түрүүнд Та бүхний сонгогчдын хувь заяа хөсөр хаягдаж байна гэдгийг сануулахын учир нэр цохон та нарт хандлаа. Уг нь үйлдвэрийн төлөө хүн амьдардаггүй, хүний төлөө л үйлдвэр байгуулдаг баймаар. Хөтөл хөлдөж, цементийн төслүүд царцах нь хэнд ч хамаагүй гэж үү??
Хөтөлийн болон Дарханы цементийн үйлдвэрүүдийн удирдлагууд, цементийн төсөлд олон зуун сая төгрөгийн хөрөнгө оруулсан дотоодын компаниуд, тэрчлэн Барилгын материал үйлдвэрлэгчдийн холбоо зэрэг мэргэжлийн холбоод ч өдийд юу бодож суугаа нь сонин байна! Хятадууд 200 ажлын байр бий болгож өгсний хариуд одоо байгаа болон ойрын ирээдүйд бий болох боломжтой 20000 ажлын байраа монголчууд өөрсдөө устгах хэрэг үү? Энэ нь манай эрх мэдэлтнүүд ядуу тарчиг иргэдийнхээ аягатай хоолыг харийнханд өөрийн гараар булааж өгснөөс огтхон ч ялгаагүй.
Эх орондоо цемент үйлдвэрлэж, үйлдвэрээ түшиж амьдралаа залгуулдаг ард иргэдэд хандан хэлэхэд, та нар өөрсдөө л өөрийнхөө хувь заяаны төлөө санаа тавин тэмцэхгүй бол та нарыг хайхрах эрх мэдэлтэн, халамжлах төр засаг алга аа.
Инженер Т.НАРАН
“Төв аймгийн Сэргэлэн сумын нутагт БНХАУ-ын Үндэстний корпорацийн 100%-ийн хөрөнгө оруулалттай "Улаан цемент" группын жилд сая тонн цемент үйлдвэрлэх үйлдвэрийн барилгын шав тавих ёслол болов” гэсэн нэгэн мэдээ энэ сарын эхээр төвийн сонин, телевизүүдээр цацагдав. Өдөр тутмын нэгэн сонин үүнийг бүр “таатай мэдээ” гэж онцолсон гээч. Тус үйлдвэрийг барьж байгуулах мэргэжлийн хятадууд хэдий нь Сэргэлэн сумд ирчихээд байгаа юм байна. Мөн “ийм өндөр хүчин чадалтай үйлдвэрийг Монголд байгуулж цаашлаад бүтээгдэхүүнээ ОХУ-руу экспортлох зорилготой гэдгээ ч үйлдвэрийн удирдлагууд нуусангүй” хэмээн бичжээ.
Юу гээч юм болоод байна аа?! Монгол улсын Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрөөс эхлээд салбарын яам тамгын газруудын албан бичиг баримт, хөтөлбөр төлөвлөгөөнд хаана ч тусгагдаагүй, урьд хожид хэн ч сонсож мэдээгүй нэгэн том үйлдвэр ийнхүү “газар доороос” гэнэт гараад ирсний учрыг лав л барилгын материалын үйлдвэрлэлийн салбарынхнаас надад тайлбарлаж өгөх хүн олдсонгүй.
Уг нь жилд нэг сая тоннын хүчин чадалтай цементийн үйлдвэр барих талаар төр засгийн янз бүрийн түвшинд албан ёсоор яригдаж, шийдвэр гарч, хэрэгжүүлэх эхний алхмуудыг ч хийсэн нь бий. Тэгтэл үүнтэй зэрэгцээд, зэрэгцээд ч бус бүр түрүүлээд өөр нэг үйлдвэр ийнхүү гараад ирэв. Би андуурсан юм болов уу, эсвэл нөхцөл байдлаас болоод төр засгийн хөтөлбөр төсөл ч өөрчлөгдсөн юм болов уу хэмээн дахин дахин лавлахад хүрлээ. Үгүй байна аа. Тухайлбал, энэ оны дөрөвдүгээр сарын 22-ний өдөр ЗТБХБ-ын сайд Х.Баттулга Бээжин хотын “Травелер Инн Хуа Чиао Бээжин” буудлын гуравдугаарт давхарт БНХАУ-ын “Чайна Триумф Интернэшнл Инжиниринг Компани”-тай нэгэн чухал гэрээнд гарын үсэг зурсан тухай Хятадын интернет сайтуудад зураг хөрөгтэй нь тавьсан байна. Тэр нь тус компани Монголын уул уурхайн МИЗУ гэх компанитай хамтран өдөрт 3000 тонн/жилд нэг сая тонн гэсэн үг/ клинкер үйлдвэрлэх цементийн үйлдвэрийг Дорноговь аймгийн Айраг суманд барих тухай гэрээ юм. “Чайна Триумф Интернэшнл Монголоос захиалга гүйцэтгэх эрх олж авлаа” нэртэй мэдээнд дурьдсанаар 120 сая ам.долларын өртөгтэй уг үйлдвэрийг барих судалгааны ажлыг дээрх компани өнгөрсөн оны есдүгээр сараас хийсэн бөгөөд бүх зүйл “окей” гарсан тул үйлдвэрийг гурван жилийн дотор талууд хамтран барих гэрээ хийсэн юм байна.
Үүнийг мэдэж байсан Барилгын материал үйлдвэрлэгчдийн холбооны удирдлагууд МИЗУ компаниас “Танайх үйлдвэрээ Төв аймагт барихаар болчихоо юу?” гэвэл цаадуул нь “Үгүй ээ манайх биш, ямар юм болоод байгааг бид ч ойлгохгүй гайхаад явж байна” гэжээ.
Дээрхийг бататгасан нэгэн баримт нь сая тоннын үйлдвэрийн туузыг Төв аймагт хайчлахаас хоёр хоногийн өмнө ЗТБХБЯ-аас зөвхөн Хятадын компаниудад хандан сонинд нийтлүүлсэн нэгэн тендерийн зар юм. Англи хэл дээр бичсэн энэ зарын утга нь БНХАУ-ын Экспорт Импортын банкнаас Монгол улсын Засгийн газарт олгосон 300,0 мянган ам.долларын зээлийн хүрээнд Дорноговь аймгийн Айраг суманд барих өдөрт 3000 тонн клинкер үйлдвэрлэх цементийн үйлдвэрийн машин, тоног төхөөрөмжийг нийлүүлэх компанийг сонгон шалгаруулах тухай юм. Харахад Х.Баттулга сайдын гарын үсэг зурсан дээрх гэрээний үргэлжлэл ажил гэдэг нь ойлгомжтой. Эндээс манайх жилд тус бүр сая тонн цемент хийх хоёр том үйлдвэрийг Хятадаас оруулж ирэх гэж байгаа мэт. Хятадууд шинээр үйлдвэр барих бүү хэл амбаар ч барих зайгүй шахцалдаж, гаднаас газар нутаг олохын түүс болж буй учир биднийгээ хулхидаад нэг үйлдвэрийг хоёр болгочихов уу, эсвэл бид ганц үйлдвэр бариулна гэж тохирчихоод тэднийг хулхидаад хоёр үйлдвэр оруулаад ирэв үү? Эсвэл... нэгэн танил маань намайг шоолж “Тендер зарласан нь төрийн бизнес, Төв аймгийнх нь хувийн бизнес л байхгүй юу даа” гэсэн нь үнэн юм болов уу?
Гэхдээ асуудлын гол нь хэн ийнхүү “сэргэлэнтсэн”-д биш. Энэ бол манай төр засгийн өнөөгийн жирийн л дүр төрх учир гайхаад байх юм алга. Харин...
Үндэсний үйлдвэрлэгчдийн хөсөр хаягдсан хувь заяа
Манай улсын цементийн хэрэглээ өнгөрсөн жилд 1.2 сая тонн байсан гэнэ. Хөтөлийн ба Дарханы цементийн хоёр үйлдвэр нийлээд 360.0 мянган тонныг нийлүүлсэн гэвэл үлдсэн 860.0 мянга нь Хятадаас орж ирсэн гэсэн үг. Хилээр орж ирсэн цементийн тал хувийг татвараас бултуулдаг учир албан ёсны статистик тоо үүнээс хамаагүй бага байдаг гэнэ. Манайд цементийн эрэлт хэрэгцээ нь дотоодоос хийх нийлүүлэлтээс ийнхүү хамаагүй өндөр байгааг ажигласан үндэсний компаниуд цементийн үйлдвэрүүд барихаар хөрөнгө оруулалт хийж эхэлжээ. Төр засгаас дотоодын үйлдвэрлэлийг, тэр тусмаа импортыг орлох болон экспортын бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгчдийг дэмжихээ тасралтгүй тунхагласаар байгаа нь ч тэднийг ийм шийдвэр гаргахад түлхсэн байж таарна. Мөн компанийхаа үйл ажиллагааг өргөжүүлж, ашиг орлогоо нэмэгдүүлэх бизнесийн сонирхлын зэрэгцээ ажлын байр нэмэгдүүлж, байнгын цалин орлоготой хүний тоог нэмэх, дотоодын үйлдвэрлэлийн өсөлтөнд зохих хувь нэмрээ оруулах гэсэн эх оронч сэтгэл ч тэдэнд байх нь эргэлзээгүй.
Миний мэдэхээр Хөтөлийн цемент, шохойн үйлдвэр үйлдвэрлэлийнхээ хүчин чадлыг нэмэгдүүлэхийн төлөө сүүлийн хэдэн жил өөрөөс шалтгаалах бүхнийг хийж байгаа. “МАК”ХХК Дорноговийн Даланжаргаланд шохойн үйлдвэр барьж ашиглалтанд оруулаад одоо цементийн үйлдвэрээ барьж байгаа бол “Монполимет”ХХК Дорноговийн Өргөнд бас нэг цементийн үйлдвэр босгохоор ажиллаж байгаа. “Шинэ Ялгуун интернэшнл” гэдэг компани цементийн үйлдвэртэй болохоор хөөцөлдөж яваа гэж дуулдсан. Мэдээж, Дарханы цементийн үйлдвэр ч бусдаасаа хоцрохыг юу гэж бодох билээ... Барилгын материал үйлдвэрлэлийн салбарт дотоодын үйлдвэрлэл хөгжиж, өрсөлдөөн бий болж, чамгүй олон ажлын байр нэмэгдэж, барилгын компаниудаар дамжин жил бүр Хятадын цементийн үйлдвэрүүд рүү урсдаг их мөнгөний хагас нь ч болов Монголд үлдэх ирээдүй бодитоор харагдаж эхэлсэн юм.
Гэтэл жилд сая тонн цемент үйлдвэрлэдэг Хятадын үйлдвэрүүд ороод ирэхээр эд маань одоо яах вэ? Тэдэнтэй өрсөлдөх ёстой гэж хэлэх гээгүй биз дээ, арай. Хятадууд эхний үедээ цементээ бараг үнэгүй тарааж байгаад Монголын алга дарам зах зээлийг өөрийн болгохоо хэнээр ч заалгахгүй. Одоо ажиллаж байгаа хоёр үйлдвэр хаалгаа бариад, эхэлж амжаагүй байгаа хэд нь оруулсан хөрөнгө оруулалтаараа бүрэн “шатаад” хоцрохын цагт нэгэнт монополь болсон хятад үйлдвэрийн эзэн зөвхөн өөрийнхөө зохиосон дүрмээр тоглож, дураараа дургих болно. Монголыг хангаад зогсохгүй Орос руу цемент экспортлоно гэдгээ “нуугаагүй”-г санаж байгаа биз дээ? Өөрөөр хэлбэл манай үндэсний үйлдвэрүүдийг эх орных нь зах зээлээс шахан зайлуулж, бас экспортынх нь гарцыг бүрэн эзэгнэж дампууруулаад энэ талбарт ганцаар ноёрхоно гэсэн үг. Үндсэн түүхий эдийг нь атгаж суугаа хүн түүгээрээ дамжуулан Монголын барилгын салбарын хувь заяаг бүхэлд нь шийддэг болоход төвөггүй...
Үндэсний үйлдвэрлэлээ хөгжүүлэх, импортыг орлуулах, гаднаас хараат бус байх, гадаад худалдааны тэнцлийг сайжруулах, шударга өрсөлдөөний нөхцлийг бүрдүүлэх, олон ажлын байр шинээр бий болгох, хийж чадах юмаа өөрсдөө хийж өөрийгөө тэжээдэг болох ... гээд байнга улиглаж байдаг засаг төрийн өнөөх бодлого хаа байна? Ингэхэд ер нь Монголд төр засаг гэж байна уу? Байгаа бол тэр нь Хятадын төр засгаар ажлаа хийлгээд байгаа юм уу???
Эрхэм гишүүн Э.Бат-Үүл, С.Баярцогт, О.Чулуунбат нарт
Та бүхэн УИХ-ын гишүүн болох гэж явахдаа Хөтөлчүүдэд зөндөө сайхан юм амалсан гэдэгт би эргэлзэхгүй байна. Сонгуулийн үеийн улс төрчдийн “Та нар надад саналаа л өгчих, бусдыг нь би хийчихье” гэдэг нийтлэг дүр төрхөөс нэг их ангид байгаагүй биз ээ. "Улаан цемент" группын дэд ерөнхийлөгч Мү Юан сонинуудад өгсөн ярилцлагадаа Монголын одоогийн зах зээлээс гадна шинээр барих онгоцны буудал, төмөр зам, авто зам гээд удахгүй бий болох шинэ зах зээлийг ч эзэгнэнэ гэдгээ мэдэгджээ. Нэгэнт үйлдвэрээ барьчихвал бүх зүйл түүний хэлснээр болох нь гарцаагүй. Бас нийт ажилчдынх нь 90% нь монголчууд байх, тэднийг Хятадад явуулж сургаж байгаад ажиллуулах гэнэ. Дархан, Хөтөлийн цементийн үйлдвэрүүд байгуулагдсанаар Монголд цемент үйлдвэрлэлийн өндөр мэргэшлийн бүхэл бүтэн анги бий болсон гэхэд болно. Тэд үүнээс хойш хэнд ч хэрэггүй хүмүүс болох нь л дээ. Эсвэл орчин цагийн тохилог сайхан хот, орон сууц, гэр орноо орхиод Сэргэлэн суманд очиж Хятадуутай хамт амбаар сав, майхан палатканд амьдарч ажиллах хэрэг гарах нь. Ингэж хэлэхийн учир нь жилд 500.0 мянган тонн цемент үйлдвэрлэх хүчин чадалтай Хөтөлийн үйлдвэрт ажиллах хүмүүст зориулж иж бүрэн хот барьсан юм. Гэтэл үүнээс хоёр дахин их хүчин чадалтай үйлдвэр барих тухай ярианд хот тосгоны тухай ямар ч үг үсэг алга.
Өнөөдөр 8000 гаруй хүн амьдарч байгаа Хөтөл хотын нийгэм, ахуйн асуудлыг цементийн үйлдвэр дангаараа үүрч явдгийг би мэдэх юм. Үйлдвэр зогсох нь байтугай үйл ажиллагаа нь доголдох л юм бол дулааны станц нам зогсож Хөтөл хот тэр чигээрээ хөлдөх аюул тулгардаг нь одоог хүртэл хэвээр гэсэн. Дулааны станцыг ажиллуулж, тэндхийн оршин суугчдын амьдралыг хэвийн байлгахын тулд үйлдвэр жил бүр олон зуун саяын алдагдал хүлээж байдаг. Өөрөөр хэлбэл энэ үйлдвэр эх орны хэрэгцээг зөвхөн цементээр хангаад зогсохгүй олон зуун айл өрхийн ая тухтай амьдралын орчныг бүрдүлэн авч явдаг гэсэн үг. Харин Хятадын цементийн үйлдвэр бүхэл бүтэн хотыг байтугай нэг монгол айлыг ч үнэгүй халааж өгөхгүй.
Цементийн үйлдвэр борлуулалтгүй болсноор Хөтөл хот бүрэн хөлдөнө. Хөтөлийнхөн бүгдээрээ ажилгүй болно. Хөлдүү хотод ажилгүй хүн хэрхэх билээ?
УИХ-ын эрхэм гишүүдээ, сая тоннын Хятад үйлдвэрүүд Монголд орж ирснээр хамгийн түрүүнд Та бүхний сонгогчдын хувь заяа хөсөр хаягдаж байна гэдгийг сануулахын учир нэр цохон та нарт хандлаа. Уг нь үйлдвэрийн төлөө хүн амьдардаггүй, хүний төлөө л үйлдвэр байгуулдаг баймаар. Хөтөл хөлдөж, цементийн төслүүд царцах нь хэнд ч хамаагүй гэж үү??
Хөтөлийн болон Дарханы цементийн үйлдвэрүүдийн удирдлагууд, цементийн төсөлд олон зуун сая төгрөгийн хөрөнгө оруулсан дотоодын компаниуд, тэрчлэн Барилгын материал үйлдвэрлэгчдийн холбоо зэрэг мэргэжлийн холбоод ч өдийд юу бодож суугаа нь сонин байна! Хятадууд 200 ажлын байр бий болгож өгсний хариуд одоо байгаа болон ойрын ирээдүйд бий болох боломжтой 20000 ажлын байраа монголчууд өөрсдөө устгах хэрэг үү? Энэ нь манай эрх мэдэлтнүүд ядуу тарчиг иргэдийнхээ аягатай хоолыг харийнханд өөрийн гараар булааж өгснөөс огтхон ч ялгаагүй.
Эх орондоо цемент үйлдвэрлэж, үйлдвэрээ түшиж амьдралаа залгуулдаг ард иргэдэд хандан хэлэхэд, та нар өөрсдөө л өөрийнхөө хувь заяаны төлөө санаа тавин тэмцэхгүй бол та нарыг хайхрах эрх мэдэлтэн, халамжлах төр засаг алга аа.
Инженер Т.НАРАН
Subscribe to:
Posts (Atom)